राष्ट्रिय एकता सरकारले लोकतन्त्र र अर्थतन्त्रलाई बचाउन सक्छ।

डेसमन्ड टुटुले एक पटक लेखेका थिए ‘हामी दक्षिण अफ्रिकी आफूलाई छोटोमै बेच्छौँ।’ धेरै समस्याहरू भएको देशमा यसको ‘उल्लेखनीय उपलब्धिहरू’ बिर्सन सजिलो रहेको कुरा , स्वर्गीय नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेताले संकेत गरेका थिए । उनले महसुस गरे कि सन् १९९४ मा लोकतन्त्रमा भएको व्यापक रूपमा शान्तिपूर्ण संक्रमणबाट विश्वले धेरै कुरा सिक्नुपर्ने थियोः उनले अध्यक्षता गरेको सत्य र मेलमिलाप आयोगले रंगभेदको अन्धकारमय समयलाई हेरेको थियो : दशकौंकोसम्मको सेतो(ह्वाइट रुल) शासनका दागलाई साधारण काला मानिसहरूको क्षमा गरेका थिए ।
यदि आर्चबिशप टुटु यतिबेला पनि जीवित हुन्थे भने उनले जून १४ का घटनाहरूलाई आफ्ना उपलब्धिहरूको सूचीमा थप्न सक्थे। जुन दिन संसदका सदस्यहरूले सिरिल रामाफोसालाई दक्षिण अफ्रिकाको राष्ट्रपतिको रूपमा पुनः निर्वाचित गर्ने तयारी गरेका थिए, अब ७१ वर्षीयले ‘ नेताले राष्ट्रिय एकताको सरकारू गठन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। रामाफोसाको अफ्रिकी राष्ट्रिय काङ्ग्रेस (एएनसी) र पहिलेको आधिकारिक विपक्षी दल, डेमोक्रेटिक एलायन्स (डीए) द्वारा बनाइएको गठबन्धन, मे २९ मा भएको चुनावको परिणामका कारण आवश्यक भएको थियो। एएनसीले पहिलो पटक संसदीय बहुमतबाट वञ्चित भएर ४०.२ प्रतिशत मत मात्र प्राप्त गरेको थियो। अधिकांश सांसदहरूको समर्थन गरेर सरकार बनाउन श्री रामाफोसाले खतरनाक लोकप्रियतावादी दलहरूसँग सामेल हुन सक्थे। यसको सट्टा उनी र उनका नयाँ साझेदारहरूले सन् १९९४ को सम्झौताको मूल्यमान्यता पालन गर्ने र महत्त्वपूर्ण सुधारहरूको निरीक्षण गर्ने मौका पाउने सरकारलाई रोज्ने विकल्प चुनेका छन् । यसको गठनले इन्द्रेणी राष्ट्रको नयाँ लोकतन्त्रमा राम्रोसँग प्रतिबिम्बित गर्नेछ।

परिणाम अपरिहार्य थिएन। परिणामपछि एएनसीमा धेरै व्यक्तिहरू डीए संलग्न सम्झौताको विरुद्धमा थिए, जसले १४.८ प्रतिटशत मत प्राप्त गरेको थियो । शक्तिशाली पार्टी अध्यक्ष ग्वेडे मन्टासेले भनेका थिए हामीलाई थाहा छ कथित रूपमा केही साना दलहरू हाम्रा ूशैतानूस् हुन् । इकोनोमिक फ्रिडम फाइटर्स (इएफ) एएनसीको युथ लिगका पूर्व नेताहरूद्वारा सञ्चालित एक जाति–बाइटिङ हार्ड–लेफ्ट पार्टी हो, जसले ९.५प्रतिशत जनमत जितेको थियो ।अन्यले पूर्व राष्ट्रपति ज्याकोब जुमाको नेतृत्वमा नयाँ पार्टी उमखोन्टो वेसिज्वे (एमके) सँग मिलेर काम गर्न चाहन्थे । यसले आश्चर्यजनक तरिकाले १४.६ प्रतिशत मत प्राप्त गरेको थियो ।
त्यो विष्टि अवस्थामा रामाफोसाले सावधानीपूर्वक कदम चाले जुन ५ मा, एएनसीको मुख्य निर्णय गर्ने निकायको बैठकपछि, उनले घोषणा गरेका थिए– पार्टीले राष्ट्रिय एकताको सरकार गठन गर्ने निर्णय गरेको छ– र सम्भावित रूपमा सरकारमा सामेल हुने बारेमा हरेक प्रमुख दलसँग कुरा गर्नेछ। सुरुमा यो निर्णय रामफोसाले आफ्नो केक लिएर आफै खाने प्रयास गरेको हास्यास्पद घटना जस्तो लाग्यो। अन्य दलका वार्ताकारहरूले राष्ट्रपतिले आफ्नो तर्फबाट गठबन्धनको निर्णय गर्न आफ्ना विरोधीहरूमा छोडेको भन्दै मजाक गरे।
यदि त्यो चाल थियो भने पनि यसले काम गर्यो। एमके र इएफ दुवैले उनलाई सहयोग गर्ने शर्तमा यस्तो अनुचित माग गरे कि, वास्तवमा, तिनीहरूले आफूलाई नै अस्वीकार गरे। इएएफले वित्त मन्त्रालय चाहथ्यो र यसले डीए जस्तै सरकारको हिस्सा नहुने कुरामा जोड दिन थाल्यो । यस्तो कुरालाई यसकै उप नेताले ‘ह्वाइट पुँजीवादी प्रतिष्ठान’ को कठपुतली भएको टिप्पणी गरे । चुनावमा धांधली भएको बारेमा ट्रम्पियन झूट फैलाउँदै आएको एमकेले रामाफोसाको राजिनामा माग गरे । यो शर्तलाई एएनसीले तुरुन्तै अस्वीकार गर्यो।
श्री रामाफोसालाई सम्भवतः अति आत्मविश्वासले राहत दिएको थियो। उनले आफ्नो ककसलाई कमसेकम लोकप्रियतावादीहरूसँग कुरा गर्ने प्रयास गरेको बताउन सक्थे। तर आफ्ना प्राथमिकताहरू सार्वजनिक रूपमा उनीहरुले कहिल्यै व्यक्त नगरेको बेलामा । ए एन सि बैठकपछि उनले गठबन्धनका साझेदारहरूले संविधानको सम्मान गर्न आवश्यक छ (कम्तिमा एम।केलाई अस्वीकार गर्दै, जसले ‘औपनिवेशिक’ दस्तावेजलाई हटाउन चाहन्छ) र गैर–जातिवादको कुरा गरे। जुन १० मा पठाइएको न्यूजलेटरमा उनले बजार–मैत्री सुधारहरूलाई गति दिन राष्ट्रपतिको पहल अपरेसन भलिन्डलेलाको महत्त्वको बारेमा लेखेका थिए। यो एक असम्बद्ध स्वीकृति थियोः यस बिन्दुमा वार्ताकारहरूले पहिले नै यसका प्राथमिकताहरू मध्ये मुख्य कडीका रूपमा उनै योजनालाई अघि सारेका थिए ।

यसको श्रेयको लागि डीए समयको सीमितताको बारेमा सचेत देखिएको छ (राष्ट्रपतिको लागि मतदान चुनाव परिणाम औपचारिक रूपमा घोषणा भएको १२ दिन पछि हुनु पर्नेछ , वा बेल्जियमले २०१८–२० मा सरकार गठन गर्न लिएको १।५४ औं समय) र समयको (महत्व) गुरुत्वाकर्षण। यसले केही उचित रेड लाइनहरु तय गर्यो । उदाहरणका लागि यसले सम्पत्ति अधिकार र केन्द्रीय–ब्याङ्क स्वतन्त्रताको सम्मानमा जोड दियो, इएफएफले जुन दुवैको प्रभाव कमजोर बनाउन चाहन्छ। यसले वित्तीय विवेक र अपरेसन भलिन्डलेलालाई जोड दियो तर, विशेषगरी, बाहिरिंदै गरेको एएनसी सरकारका विद्यमान प्रतिज्ञाहरू भन्दा बढी केही मागेन।
छुट्टै वार्तामा एएनसीले इङ्कथा फ्रिडम पार्टीसँग सम्झौता गर्यो। एमके जस्तै यो जुलु राष्ट्रवादी पार्टी हो तर एमकेको विपरीत लोकतन्त्र र संविधानमा विश्वास गर्ने पार्टी हो। गठबन्धनमा यसको संलग्नता देशको सबैभन्दा ठुलो जातीय समूह जुलुको हितका लागि महत्त्वपूर्ण छ । आइएफपीका नेता भेलेनकोसिनी फिकी हलाबिसाले प्रमुख क्याबिनेट पद पाउन सक्छन्। जुन १२ मा उनले गठबन्धनले कसरी आफ्नो पार्टी र एएनसीबिचको घाउ निको पार्न सक्छ भनेर बताए : दुवैले १९९०को दशकको सुरुमा अघोषित गृहयुद्ध लडे, जसमा हजारौंको मृत्यु भयो। एएनसीका लागि सरकारमा आइएफपी र केही साना दलहरूको उपस्थिति महत्त्वपूर्ण छ । किनकि यसले गठबन्धनलाई यसको र डीए बीचको गठबन्धन जस्तो कम देखिन्छ, जसलाई यसका केही आधार भएका नेताहरुले ूह्वाइट पार्टीू को रूपमा हेर्छन्।
समानान्तररुपले भएका क्षेत्रीय चुनावमा कुनै पनि पार्टीले बहुमत प्राप्त नगरेको कारण एएनसी, आइएफपि र डीए पनि दुई ठूला प्रान्त गौतेंग र क्वाजुलु–नातालमा मिलेर काम गर्न सहमत भएका छन्। क्वाजुलु–नातालमा, जहाँ एमकेले ४५.५ प्रतिशत मत जित्यो, गठबन्धनसँग एक झिनो बहुमत हुनेछः एमके र इएफएफ बाहेकका दलहरूले ८० सीट मध्ये ४१सीट पाएका छन्।
धेरै काम गर्न बाँकी छ। एक औपचारिक लिखित सम्झौता, कसरी निर्णयहरू गरिनेछ भन्ने विवरणहरू सहित (डीए को लागि एक प्रमुख पक्ष, जसले आफ्ना समर्थकहरूलाई देखाउनु पर्छ कि यसले एएनसीलाई खाली चेक दिइरहेको छैन) चाँडै अपेक्षित छ। त्यसपछि श्री रामाफोसाले मन्त्रिपरिषद् नियुक्त गर्नुपर्नेछ। उनले लगभग घटक दलहरूको भोट सेयरअनुसार सिटहरू निर्धारण गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।
त्यसपछि सरकारले शासन गर्नुपर्छ। दक्षिण अफ्रिकाले आफ्ना समस्याहरू समाधान गर्न आमूल सुधारहरू गर्न सक्छ । तर केवल सक्षम प्रशासकहरू भएमा केही बाटो सहज हुन जान्छ। गठबन्धनले अपरेसन भलिन्डलेलाको प्राथमिकताहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । जस्तै राज्यद्वारा सञ्चालित उपयोगिता एस्कोमको सुधारः बन्दरगाहहरू अनक्लगिङः पानीको पूर्वाधार फिक्स गर्ने, कुशल(स्कील) भिसा सुव्यवस्थित गर्ने, र थप खनीका लागि लगानी आकर्षित गर्ने।
त्यहाँ धेरै कुरा गलत हुन सक्छ। प्रशासनभित्र तनाव रहने छ। एएनसीमा नरमपन्थीहरूले डीए भित्रका उदारवादीहरूले जस्तै धेरै समान लक्ष्यहरू साझा गर्छन्। तर तिनीहरू विभिन्न राजनीतिक संस्कृतिहरूबाट आएका छन्ः पहिलोले आफूलाई एउटा आन्दोलनको रूपमा देख्छ, पछिल्लोले पश्चिमी राजनीतिक दल जस्तै देख्छ। र उनीहरूले जाति–आधारित नीतिहरू जस्ता मुद्दाहरूमा आँखा मिलाउने छैनन्। राज्यको सरासर निष्क्रियताले राम्रो क्षमता भएका मन्त्रीहरूलाई पनि परिणाम प्राप्त गर्न गाह्रो बनाउने जोखिम पनि छ।
त्यसपछि सरकार बाहिरबाट पनि चुनौतिहरू आउँछन्। एमके र इएफएफले तर्क गर्नेछन् कि– १९९४मा जस्तै–यो कालो र सेतो अभिजात वर्गले पकाएको एउटा संदिग्ध सम्झौता हो, जुन ठुला व्यवसायीहरुका कठपुतलीहरू हुन्। इएफका नेता जुलियस मालेमाले नयाँ सरकारको विरोध गर्न एमकेसँग मिलेर काम गर्ने बताए। उनले डीएलाई ूजियोनिस्टू र ूशत्रुू भएको बताए । चुनावबाट ‘सन्तुष्ट’ नभएसम्म उनका समर्थकहरू हिंसामा परिणत हुनेछन् भनी सङ्केत गर्दै श्री जुमाले आफूलाई जुलु मुगाबेको रूपमा देखाउँदैछन्। क्वाजुलु–नातालमा, २०२१ मा आम अशान्तिको केन्द्रबिन्दु थियो , त्यहां श्री जुमाका सहयोगीहरूद्वारा प्रोत्साहित गरिएको थियो । कानून प्रवर्तन सतर्क हुन आवश्यक छ। यदि सबै कुरा शान्तिपूर्ण भए पनि, श्री जुमाले प्रान्त चलाउने नाजुक गठबन्धनलाई अस्थिर बनाउन चाहन्छन्।

श्री रामाफोसासँग एएनसीको समर्थन कायम राख्नु कठिन कार्य हुनेछ। पार्टीका केहीले चुनावमा निराशाजनक परिणामका लागि उनलाई दोष दिएका छन्। बहुमतबिना उनीसँग वफादारी किन्न चाहिने रकमका लागि क्याबिनेट कम उपयोगी हुनेछ । यदि उनको सरकारका नीतिहरूले निजामती कर्मचारी र ट्रेड युनियनहरू जस्ता महत्त्वपूर्ण निर्वाचन क्षेत्रहरूको हितलाई खतरामा पारे भने उनी दबाबमा आउनेछन्। सम्भवतः सन् २०२६ मा हुने अर्को प्रमुख एएनसी सम्मेलनमा उनले पार्टी नेताको पदबाट राजीनामा दिने अपेक्षा गरिएको छ, त्यहाँ वरिष्ठ व्यक्तित्वहरू हुनेछन् जसले उनलाई राष्ट्रपति पदबाट बाहिर निकाल्ने प्रयास गर्नु अघि आफ्नो समय खर्च गर्नेछन्।
डीएले आफ्नो सहभागितालाई आफ्नो आधारसँग समन्वय गर्नुपर्छ। वर्तमानमा यसले एक विश्वस्त मामिला बनाउन सक्छ कि इएफ र एमकेलाई शक्तिबाट बाहिर राख्नु यसको लायक छ। तर समय बित्दै जाँदा त्यो खतराको महत्त्व कम हुँदै जान्छ। यदि सन् द्दण्द्दट मा स्थानीय चुनावमा केप टाउनको आफ्नो गढमा डीएले नराम्रो प्रदर्शन गऱ्यो भने पार्टीको दोस्रो विचार हुन सक्छ।
तर पनि यी सबै सम्भावित समस्याहरू भविष्यका लागि हुन्। पछि जे भए पनि, राष्ट्रिय एकताको आउँदो सरकारले पहिले नै गहिरो महत्त्वपूर्ण कुरा हासिल गरिसकेको छः श्री जुमा र इएफलाई सत्ताबाट टाढा राख्नका लागि। यो गठबन्धन सन् १९९४ देखि १९९७ सम्म नेल्सन मण्डेलाले आफ्ना पूर्व शत्रुहरूसँग लडेका आशावाद र आदर्शवादले भरिएको नहुन सक्छ। तर दक्षिण अफ्रिकी राजनीतिमा व्यावहारिक र सैद्धान्तिक केन्द्र रहेको कुराको भने यो प्रभावशाली प्रमाण हो। सन् १९९४ को तीस वर्षपछि, इन्द्रधनुष राष्ट्रले अझै पनि बाँकी विश्वका लागि लोकतन्त्रको बांकी पाठको सन्देश दिएको छ ।

-दी इकोनोमिष्टबाट