चीनको शीर्ष नेतृत्व कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) को बारेमा विभाजित छ

गत वर्षको जुलाईमा हेनरी किसिन्जर आफ्नो मृत्यु भन्दा केही अघि अन्तिम पटक बेइजिङ यात्रा गरे। उनले चीनका नेता सी जिनपिङलाई दिएका सन्देशहरूमध्ये एक थियो कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) का विनाशकारी जोखिमहरूको बारेमा चेतावनी। त्यसपछि अमेरिकी प्रविधि प्रमुखहरू र पूर्व–सरकारी अधिकारीहरूले आफ्ना चिनियाँ समकक्षीहरूसँग गोप्य बैठक गरेका छन् जसलाई किसिन्जर संवाद भनिएको छ। यी वार्ताहरूको मुख्य उद्देश्य एआईको खतराबाट संसारलाई कसरी सुरक्षित राख्ने भन्नेमा केन्द्रित थियो। अगस्ट २७ मा अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार जेक सुलिभानले बेइजिङ यात्रा गर्दा अमेरिकी र चिनियाँ अधिकारीहरूले यो विषयमा छलफल गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।

प्रविधि संसारका धेरैले विश्वास गर्छन् कि एआईले एक दिन मानवको संज्ञानात्मक क्षमतासँग मेल खाने वा पार गर्नेछ। केही विकासकर्ताहरूले भविष्यवाणी गर्छन् कि कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता (एजीआई) मोडेलहरूले एक दिन सिक्न सक्षम हुनेछन्, जसले गर्दा उनीहरूलाई नियन्त्रण गर्न असम्भव बनाउन सक्छ। जसले मान्छन् कि यदि एआईलाई अनियन्त्रित छोडियो भने यसले मानवताका लागि अस्तित्वको जोखिम उत्पन्न गर्न सक्छ, तिनीहरूलाई ‘डूमर’ भनिन्छ। तिनीहरूले कडा नियमहरूको वकालत गर्छन्। अर्कोतर्फ, ‘त्वरणवादीहरू’ (कुनै पनि प्रकारको रोकावट विना एआईको दौड चालु राख्नेहरु )छन्, जो एआईले मानवतालाई फाइदा पुर्‍याउने सम्भावनालाई जोड दिन्छन्।

पश्चिमी ‘त्वरणवादीहरू’ले प्रायः तर्क गर्छन् कि चिनियाँ विकासकर्ताहरूसँगको प्रतिस्पर्धा, जो कडा सुरक्षात्मक उपायहरूबाट अप्रभावित छन्, यति तीव्र छ कि यसमा पश्चिमले ढिलो गर्नै सक्दैन। यसको मतलब चीनमा बहस एकपक्षीय छ, जहाँ त्वरणवादीहरूले नियामक वातावरणमा सबैभन्दा ठूलो प्रभाव राख्छन्। वास्तवमा, चीनसँग आफ्नै एआई ‘डूमर’हरू छन् – र उनीहरूको प्रभाव बढ्दै छ।

हालसम्म, चीनका नियामकहरूले कम्युनिस्ट पार्टीको बारेमा राजनीतिक रूपमा अस्वीकृत कुरा गर्ने जोखिमहरूमा ध्यान केन्द्रित गरेका छन्, मानव नियन्त्रणबाट बाहिर निस्कने अत्याधुनिक मोडेलहरूको जोखिममा होइन। २०२३ मा सरकारले डेभ्लपरहरूलाई आफ्ना ठूला भाषा मोडेलहरू दर्ता गर्न आवश्यक ठान्यो। एल्गोरिदमलाई नियमित रूपमा समाजवादी मूल्यहरूसँग कत्तिको राम्रोसँग मिल्दछ र उनीहरूले ‘राज्य सत्तालाई उल्ट्याउन’ सक्छन् कि सक्दैनन् भनेर मूल्यांकन गरिन्छ। नियमहरूले भेदभाव र ग्राहकका डेटा चुहावटलाई रोक्ने पनि उद्देश्य लिएका छन्। तर, सामान्यतया, एआई–सुरक्षा नियमहरू हल्का छन्। चीनका केही बढी कष्टप्रद प्रतिबन्धहरू गत वर्ष हटाइएको थियो।

चीनका त्वरणवादीहरू यो अवस्थामा राख्न चाहन्छन्। झु सङचुन, एक पार्टी सल्लाहकार र एजीआई विकास गर्न राज्यद्वारा समर्थित कार्यक्रमका निर्देशक, ले एआई विकासलाई  ‘दुई बम, एक उपग्रह’ परियोजनाजस्तै महत्त्वपूर्ण भनेर तर्क गरेका छन्, यो माओ–युगको लामो दूरीका आणविक हतियार उत्पादन गर्ने प्रयास थियो। यस वर्षको सुरुमा विज्ञान र प्रविधि मन्त्री यिन हे जूनले पार्टीको पुरानो नारा प्रयोग गरी प्रगति तीव्र बनाउन दबाब दिएका थिए – एआईसहितको क्षेत्रमा विकास चीनको सबैभन्दा ठूलो सुरक्षा स्रोत हो। केही आर्थिक नीतिनिर्माताहरूले सुरक्षाको अत्यधिक खोजले चीनको प्रतिस्पर्धात्मकतामा हानि पुर्‍याउने चेतावनी दिएका छन्।

तर त्वरणवादीहरूले कम्युनिस्ट पार्टीको ध्यान आकर्षित गर्ने केही शीर्ष वैज्ञानिकहरूबाट प्रतिरोधको समाना गर्नु पर्ने अवस्था आउंदै छ । तीमध्ये सबैभन्दा प्रमुख हुन् एन्ड्रयू ची–चिह याओ, उनी कम्प्युटर विज्ञानमा प्रगतिको लागि ट्यूरिङ पुरस्कार जित्ने एक मात्र चिनियाँ व्यक्ति हुन्। जुलाईमा मिस्टर याओले एआईले मानवलाई आणविक वा जैविक हतियार भन्दा ठूलो अस्तित्वको जोखिम पुर्‍याउँछ भनेका थिए। बाइडुका पूर्व अध्यक्ष झाङ या–क्विन, चिनियाँ प्रविधि दिग्गज हुन्, र राज्यको एआई शासन समितिका अध्यक्ष शुए लानले पनि एआईले मानव जातिलाई खतरामा पार्न सक्छ भन्ने विश्वास गर्छन्। चिनियाँ विज्ञान एकेडेमीका यी झेंगको विश्वास छ कि एजीआई मोडेलहरूले अन्ततः मानवलाई मानवहरूले मुसाहरूलाई खेलाउने जस्तै हुनसक्छ ।

यस्ता तर्कहरूको प्रभाव बढ्दो रूपमा देख्न सकिन्छ। मार्चमा बेइजिङमा भेट भएका एक अन्तर्राष्ट्रिय विशेषज्ञ प्यानलले अनुसन्धानकर्ताहरूलाई शक्ति खोज्न चाहने वा आत्म–प्रजनन वा कपटको संकेत देखाउने मोडेलहरूलाई समाप्त गर्न आह्वान गर्‍यो। त्यसपछि केही समयमै एआईले उत्पन्न गर्ने जोखिमहरू र तिनीहरूलाई कसरी नियन्त्रण गर्ने भन्ने विषयमा पार्टी नेताहरूको अध्ययन सत्रहरूमा छलफल हुन थालेको थियो। वैज्ञानिक अनुसन्धानको लागि कोष दिने एउटा राज्य निकायले एआईलाई मानव मूल्यहरूसँग मेल खानेगरी अध्ययन गर्न शोधकर्ताहरूलाई अनुदान दिन थालेको छ। राज्य प्रयोगशालाहरू यस क्षेत्रमा बढ्दो उन्नत कार्य गर्दैछन्। निजी कम्पनीहरूले कम सक्रियता देखाएका छन्, तर तीमध्ये धेरैले कम्तीमा एआईका जोखिमहरूलाई केही हदसम्म स्वीकार गर्न थालेका छन्।

प्रविधिलाई कसरी अपनाउने भन्ने बहसले चीनका नियामकहरूबीच जमीनसँगको युद्धलाई निम्त्याएको छ। उद्योग मन्त्रालयले सुरक्षा चिन्ताहरूलाई प्राथमिकता दिएको छ, उसले अनुसन्धानकर्ताहरूलाई मानवहरूलाई खतरामा पार्ने मोडेलहरूको परीक्षण गर्न निर्देशन दिएको छ। तर चीनका अधिकांश सुरक्षा अधिकारीहरूले अमेरिकालाई पछाडि पर्ने कुरालाई ठूलो जोखिमको रूपमा हेर्छन्। विज्ञान मन्त्रालय र राज्यका आर्थिक योजनाकारहरूले पनि तीव्र विकासको पक्ष लिएका छन्। यस वर्षको लागि प्रस्तावित राष्ट्रिय एआई कानून हालैका महिनामा सरकारको कार्यसूचीबाट चुपचाप हटाइएको छ, यिनै असहमतिहरूका कारणले गर्दा। गत जुलाई ११ मा एआई कानून मसौदा गर्ने जिम्मेवार अधिकारीले सुरक्षा वा तिव्रता कुनै पनि प्राथमिकतामा ध्यान केन्द्रित गर्न नहुने चेतावनी दिएपछि यो गतिरोध स्पष्ट भएको हो।

अन्ततः निर्णय जिनपिङको विचारमा भर पर्नेछ। जूनमा उनले मिस्टर याओलाई एक पत्र पठाएर एआईमा गरिएको उनको कामको प्रशंसा गरेका थिए। जुलाईमा, पार्टीको केन्द्रीय समितिको बैठकमा जसलाई ूतेस्रो पूर्ण बैठकू भनिन्छ, जिनपिङले डूमरहरूको चिन्तालाई गम्भीरतापूर्वक लिएको सबैभन्दा स्पष्ट संकेत दिएका थिए। पूर्ण बैठकको आधिकारिक प्रतिवेदनमा जैविक खतराहरू र प्राकृतिक विपत्तिहरू जस्ता अन्य ठूला चिन्ताहरूसँगै एआई जोखिमहरू सूचीबद्ध गरिएको थियो। पहिलो पटक यसले मानवलाई खतरामा पार्न सक्ने प्रविधिलाई औल्याउँदै गर्दै एआई सुरक्षालाई अनुगमन गर्न आह्वान गरियो। यो प्रतिवेदनले एआई–शोध गतिविधिहरूमा नयाँ प्रतिबन्धहरू निम्त्याउन सक्छ।

जिनपिङको सोचबारे थप संकेतहरू पार्टी क्याडरहरूको लागि तयार गरिएको अध्ययन गाइडमा देखिन्छ , जुन उनले व्यक्तिगत रूपमै सम्पादन गरेको भनिन्छ। चीनले ‘सुरक्षाको बलिदानमा हुने अनियन्त्रित वृद्धिलाई त्याग्न’ पर्ने गाइडमा उल्लेख गरिएको छ। एआईले ‘सम्पूर्ण मानवजातिको भाग्य निर्धारण गर्ने’ भएकोले, यसलाई सँधै नियन्त्रण गर्न सक्नुपर्ने कुरा उल्लेख गरिएको छ । यस दस्तावेजमा नियमहरूलाई प्रतिक्रियात्मकभन्दा पूर्व–नियामक बनाउन आह्वान गरिएको छ।

सुरक्षा गुरूहरूका अनुसार महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको यी निर्देशनहरू कसरी कार्यान्वयन गरिन्छ भन्ने हो। वाशिंगटनस्थित थिङ्क ट्याङ्क कार्नेगी इनडाउमेन्ट फर इन्टरनेशनल पिसका म्याट सीहानका अनुसार चीनले सम्भवतः अमेरिकाले र ब्रिटेनले गरे जस्तै अत्याधुनिक अनुसन्धानलाई अवलोकन गर्न एआई–सुरक्षा संस्था स्थापना गर्नेछ। यस्ता संस्थाहरूलाई कुन विभागले निरीक्षण गर्ने हो भन्ने प्रश्न खुला छ। हालका लागि, चिनियाँ अधिकारीहरूले एआईलाई नियमन गर्ने जिम्मेवारी साझेदारी गर्न र समन्वय सुधार गर्ने आवश्यकतामा जोड दिइरहेका छन्।

यदि चीनले सबैभन्दा उन्नत एआई अनुसन्धान र विकासलाई प्रतिबन्धित गर्ने प्रयासहरू अघि बढायो भने, यो कुनै पनि ठूलो देशभन्दा धेरै अघि जानेछ। शी ले भनेका छन् “संयुक्त राष्ट्रसंघको ढाँचामा कृत्रिम बुद्धिमत्ताका नियमहरूको शासनलाई बलियो बनाउन” चाहन्छन्। त्यसो गर्नका लागि चीनले अरूसँग नजिक भएर काम गर्नुपर्नेछ। तर अमेरिका र यसका सझेदारहरु अझै यो मुद्दाको बारेमा विचार गरिरहेका छन्। चीन र अन्यत्र, विनाशकवादीहरू र गति बढाउनेहरू बीचको बहस अझै सकिएको छैन। ■

दि इकोनोमिष्टबाट