गुगलले सन् २००८ मा जब याहूसँगको विज्ञापन सम्झौतामा एन्टिट्रस्ट छानबिन र पेटेन्ट, ट्रेडमार्क, तथा प्रतिलिपि अधिकार सम्बन्धी मुद्दाहरूको सामना गरिरहेको थियो, कम्पनीका कार्यकारीहरूले कर्मचारीहरूलाई एउटा गोप्य मेमो पठाए।

मेमोमा, कार्यकारीहरूले भनेका थिए “हामी विश्वास गर्छौं जानकारी राम्रो हुन्छ।” तर उनीहरूले चेतावनी दिए – तर कर्मचारीहरूले अनायासै लेखेका शब्दहरू नियामक निकाय वा प्रतिस्पर्धीहरूले गलत रूपमा प्रयोग गर्न सक्छन्।

मुद्दा चल्दा कुनै आपत्तिजनक टिप्पणी बाहिर नआओस् भन्नका लागि, गुगलले कर्मचारीहरूलाई कल्पना वा व्यंग्यबाट बच्न, ‘तातो विषय’ मा टिप्पणी नगर्न, र कुनै कुरामा प्रतिक्रिया दिनुअघि दुईपटक सोच्न सुझाव दियो।

प्रविधिमा पनि परिवर्तन गरियो। कम्पनीको इन्स्ट्यान्ट मेसेजिङ उपकरणको सेटिङलाई ूअफ द रेकर्डू मा परिवर्तन गरियो, जसले गर्दा कुनै पनि असावधानीपूर्ण टिप्पणी अर्को दिन आफैं मेटियोस्।

यस रणनीतिले गुगललाई लामो समयसम्म नियामकहरूको ध्यानबाट बच्न सहयोग पुर्‍यायो।
गुगलको गोपनीयता रणनीतिको प्रारम्भ
सन् २००८ को मेमो गुगलको १५ वर्ष लामो अभियानको पहिलो कदम बन्यो, जसले आन्तरिक सञ्चारमा नष्ट गर्ने कुरालार्ए प्राथमिकतामा राख्यो । इन्टरनेटको विशाल जानकारी सञ्चय गर्दै गर्दा, गुगलले आफ्नै जानकारीलाई न्यूनतममा तहमा राख्ने संस्कृतिको निर्माण गर्‍यो। यसका उपकरणहरूमा कानूनी संरक्षणलाई ढालको रूपमा प्रयोग गर्नु, आफ्नै प्रविधिमा प्रतिबन्ध लगाउनु, र कर्मचारीहरूलाई सावधानीपूर्वक बोल्न निर्देशन दिनु यसकै लागि थियो।

पछिल्लो वर्ष, सिलिकन भ्यालीका कम्पनीविरुद्ध भएका तीन वटा एन्टिट्रस्ट मुद्दाहरूबाट यो अविश्वसनीय संस्कृति कसरी विकसित भयो भन्ने तथ्य बाहिर आयो। मुद्दाहरू, जसमा एपिक गेम्स र न्याय मन्त्रालयले मोनोपोली व्यवहार प्रमाणित गर्न प्रयास गरिरहेका थिए, गुगलका ईमेल, मेमो, र इन्स्ट्यान्ट मेसेजिङको विश्लेषणबाट यो रणनीति प्रस्ट भएको थियो ।

गुगलको नियन्त्रणका उपायहरू

कानूनी विशेषाधिकारको प्रयोगः कर्मचारीहरूलाई कानूनी रूपमा महत्वपूर्ण नभएका कागजातहरूमा पनि “अटर्नी–क्लाइन्ट प्रिभिलेज” लेख्न र गुगलका वकिललाई रिसिपियेन्टको रूपमा थप्न प्रोत्साहित गरियो।
इन्स्ट्यान्ट मेसेजिङको अपवादः कानूनी प्रक्रियामा कम्पनीले कागजातहरू सुरक्षित गर्नुपर्छ। तर गुगलले इन्स्ट्यान्ट मेसेजिङलाई स्वचालित कानूनी होल्डबाट अलग राख्यो। कर्मचारीहरूको च्याट इतिहासलाई बचाउन व्यक्तिगत रूपमा सक्रिय गर्नु पर्ने व्यवस्था थियो, जसले गर्दा अधिकांशले यो गरेनन्।
यो दृष्टिकोण, कम्पनीको प्रमुख सुन्दर पिचाईको नेतृत्वमा,नियामकहरूको निगरानीबाट बच्नका लागि प्रभावकारी साबित भयो। तर मुद्दाहरूले यी रणनीतिहरूलाई उजागर गर्दै गुगलको आन्तरिक व्यवस्थापन र व्यवसायिक आचारणमाथि प्रश्न उठाएका छन्।
कम्पनीहरूले नयाँ सञ्चार साधनलाई अदालतबाट टाढा राख्न प्रयास गर्दै आएका छन् । गुगल मात्र यस्तो कम्पनी होइन, जसले नयाँ सञ्चारका माध्यमहरूलाई कानूनी प्रक्रियाबाट टाढा राख्न खोजिरहेको छ। इन्स्ट्यान्ट मेसेज र टेक्स्ट मेसेज विभिन्न कार्यालयका लोकप्रिय उपकरण बनेसँगै, कम्पनीहरू र नियामक निकायहरूबीच यी माध्यमहरू अदालतमा कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने विषयमा टकराव बढ्दो छ।

एपहेमेरल सञ्चारको महत्व
एक पुस्ताअघि, वाटर–कूलरको छेउमा भएका कुराकानी वा फोन कलहरू प्रमाणिकरणका लागि गम्भीर थिएनन् किनभने ती कुरा तत्कालै हराउँथे। शब्दहरू हावामा हरसाउंथे, जसलाई सुन्नेले सम्भवतः सम्झिन पनि सक्थे कि, तर ती कुराहरू कानुनी रुपमा अस्वीकार गर्न सकिन्थ्यो। अहिलेका टेक्स्ट मेसेज वा इन्स्ट्यान्ट मेसेजले भने यी वास्तविक वार्तालाप जस्तै अस्थायी हुनुपर्ने तर्क कम्पनीहरूले गर्दै आएका छन्।

तर नियामक निकायहरू र मुद्दा हाल्नेहरू यी सञ्चार माध्यमलाई प्रमाणका रूपमा उपयोग गर्न खोजिरहेका छन्।

एफ.टी.सी.को उदाहरण
अगस्ट २०२४ मा, फेडरल ट्रेड कमिसन (एफ.टी.सी.) ले २५ अर्ब डलरको सुपरमार्केट मर्जर रोक्न कानूनी मुद्दा चलाउँदा, अल्बर्टसनका कार्यकारीहरूले व्यवसायसम्बन्धी टेक्स्ट मेसेज नष्ट गरेको आरोप लगायो। यी टेक्स्टहरूमा कम्तीमा एक कार्यकारीले मर्जरपछि मूल्य वृद्धि हुने सम्भावना रहेको संकेत गरेको बताइएको थियो।

न्यायाधीशले भनेका थिए– अल्बर्टसनले सन्देशहरू सुरक्षित गर्न “उचित कदम” नलिएको भन्दै चेतावनी दिएका थिए । तर चेनलाई कुनै सजाय दिएनन्। अल्बर्टसनले यसबारे टिप्पणी गर्न अस्वीकार गर्‍यो।

प्रभावहरू
यो विषयले केवल गुगल मात्र होइन, अन्य प्रमुख कम्पनीहरूले कानूनी प्रक्रियाबाट जोगिन अपनाउने रणनीतिहरूलाई पनि उजागर गर्छ। यस्ता मुद्दाहरूले नियामक र न्याय प्रणालीमा प्रविधिको बढ्दो भूमिकामाथि व्यापक छलफलको आवश्यकता देखाएको छ।
गुगलको कानूनी चुनौती र सन्देश नष्ट गर्ने संस्कारमाथि आलोचना

एफ.टी.सी. र अमेजनको मामलाः
एफ.टी.सी.ले अप्रिलमा अमेजनमाथि प्रतिस्पर्धासम्बन्धी विषयमा सिग्नल जस्तो अस्थायी सन्देश अनुप्रयोग उपयोग गरेर कानूनी प्रक्रिया अवज्ञा गरेको आरोप लगाएको थियो। अमेजनले यी आरोपलाई “आधारहीन र गैर–जिम्मेवार” भनेको छ।

गुगलमाथि तीनवटा प्रतिस्पर्धासम्बन्धी मुद्दामा आरोप लागेको छ कि उसले प्रमाण दबाउन प्रयास गरेको छ।

१. न्यायाधीश जेम्स डोनाटोः
क्यालिफोर्नियाको उत्तरी जिल्ला अदालतका न्यायाधीश डोनाटोले गुगललाई “प्रमाण दबाउने संस्थागत संस्कृति” भएको आरोप लगाए। उनले गुगलको कार्यलाई “न्यायिक प्रणालीमाथिको आक्रमण” भने।

२. न्यायाधीश लियोनी ब्रिन्केमाः
भर्जिनियाको पूर्वी जिल्ला अदालतकी न्यायाधीश ब्रिन्केमाले गुगलको दस्तावेज नीतिलाई “जिम्मेवार संस्थाले अपनाउने विधि होइन” भन्दैआलोचना गरिन्। उनले थपिन्, “धेरै प्रमाण नष्ट भएको छ।”

न्याय विभागको माग
न्याय विभागले न्यायाधीश ब्रिन्केमासँग गुगललाई प्रतिबन्ध लगाउन आग्रह गरेको छ। यसले अदालतलाई गुगलको अभावपूर्ण सामग्रीलाई कम्पनीविरुद्धको प्रमाणको रूपमा लिन मद्दत गर्न सक्नेछ।

गुगलको प्रतिक्रिया
गुगलले एक वक्तव्यमा भन्यो कि उसले “प्रासंगिक दस्तावेजहरूको संरक्षण र प्रस्तुतिमा आफ्नो जिम्मेवारी गम्भीरतापूर्वक लिएको” छ।

विश्लेषण र विशेषज्ञको धारणा
गोंजागा विश्वविद्यालयकी प्राध्यापक अग्निएस्का म्याकपिकले भनिन्, “गुगलको हामीलाई खराब देखाउने केही पनि सुरक्षित नगर्नू’ भन्ने नीतिले नै उसलाई खराब देखाएको छ।” उनले प्रश्न गरिन्, “यदि केही लुकाउनु छैन भने, गुगलले यस्तो व्यवहार किन गरिरहेको छ?”

यस प्रकरणले कर्पोरेट नीतिमा पारदर्शिताको महत्त्व र कानूनी प्रक्रियामा प्रमाण संरक्षणको आवश्यकतालाई देखाउँछ।

माइक्रोसफ्टको दीर्घछायाँ

सन् १९९८ मा, गुगल स्थापना भएको केही समयपछि, अमेरिकी न्याय विभागले माइक्रोसफ्टलाई प्रतिस्पर्धा विरोधी गतिविधिका लागि मुद्दा हालेको थियो। वेब ब्राउजर बजारमा एकाधिकार गर्न खोजेको आरोपमा विभागले माइक्रोसफ्टका आन्तरिक मेमोहरूलाई प्रमाणको रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो।
एक उपाध्यक्ष बिल गेट्सलाई लेखेको मेमोमा भनिएको थियो, “हामीले अर्को वर्ष हाम्रो लडाईंलाई जारी राख्नुपर्छ।”अर्का कार्यकारीले एप्पललाई एउटा सुविधा हटाउन राजी गराउँदै भने, “हामी तपाईंको बच्चालाई घोच्न चाहन्छौँ।”यद्यपि माइक्रोसफ्टले मुद्दा हार्यो, अपिलमा फैसला आंशिक रूपमा उल्टियो। तर यस घटनाले नयाँ पुस्ताका प्रविधि कम्पनीहरूलाई, जस्तै गुगललाई कानूनी जोखिमप्रति सजग बनायो।

गुगलको प्रतिक्रिया र नीतिमा परिवर्तन
माइक्रोसफ्टको अनुभवबाट पाठ सिक्दै, गुगलले आफ्ना कागजातहरू र आन्तरिक संचारहरू कम गर्ने रणनीति अपनायो।

केन्ट वाकरको बयान
एपिक परीक्षणमा गुगलका शीर्ष वकिल वाकरले बताए अनुसार, स्थापना भएको दश वर्ष भित्र गुगलले प्रति कर्मचारी अन्य कम्पनीहरूको भन्दा १३ गुणा धेरै इमेल उत्पादन गर्‍यो।
गुगलका वकिल वाकर र इन्जिनियरिङ कार्यकारी बिल कग्ह्रनले हस्ताक्षर गरेको मेमोमा भनिएको थियो कि च्याट सन्देशहरू स्वचालित रूपमा हटाइनेछ। गुगलको “इमेल र इन्स्ट्यान्ट म्यासेजिङ संस्कृति” को उल्लेख गर्दै, कम्पनीले आफ्नो च्याट उपकरणहरूलाई कर्मचारीहरूबीच व्यापक रूपमा प्रयोगमा ल्याएको थियो।

यो घटनाले कर्पोरेट संचार प्रणालीमा पारदर्शिता र कानूनी जोखिम व्यवस्थापनको महत्त्वलाई पुनः पुष्टि गरेको छ।

गुगलको आन्तरिक च्याट प्रणाली, कर्मचारीहरूका लागि सुरक्षित रूपमा आफ्ना विचार व्यक्त गर्ने स्थान भएको थियो। एउटा च्याट सन्देशमा कर्मचारीले भनेका थिए, “सावधानी अपनाउनु पर्दा लेखन कम रोचक, कहिलेकाहीं कम उपयोगी पनि बन्छ। त्यसैले हामीसँग अफ–द–रेकर्ड च्याट छ।”

सावधानीपूर्ण शब्द छनोट
२०११ को एक मेमो “प्रतिस्पर्धा सम्बन्धी आधारभूत ज्ञान” मा, गूगलले आफ्ना कर्मचारीहरूलाई युद्ध वा खेलका उपमाहरू, “बजार,” “बजार हिस्सेदारी” वा “प्रभुत्व” जस्ता शब्दहरूको प्रयोग नगर्न निर्देशन दियो।

“ग्राहकको हातमा उत्पादन पुर्‍याउने” जस्तो सामान्य अभिव्यक्ति पनि उपभोक्ताहरूलाई छनोट गर्न नदिन खोजेको आशय प्रकट गरेको भन्दै अस्वीकार गर्न सुझाइयो।

कम्पनीले कानूनी वकिललाई संवादमा जोडेर “अटर्नी–क्लाइंट प्रिभिलेज” को आडमा कागजातहरू अदालत बाहिर राख्ने रणनीति अपनाएको आरोप लगाइएको छ।

उदाहरणका लागि, २०१८ मा सीईओ सुन्दर पिचाईले एउटा गैरकानूनी विषयमा पठाइएको इमेललाई “अटर्नी–क्लाइंट प्रिभिलेज” अन्तर्गत गोप्य राख्न खोजेका थिए।

वाकरले वयानमा भने कि गूगलको रणनीति कर्मचारीहरूका शब्दहरूको अस्पष्टता समाधान गर्न केन्द्रित थियो, न कि सूचना लुकाउने संस्कार विकास गर्न।
न्यायिक टिप्पणीहरू
एपिक केसको समयमा न्यायाधीशले गूगललाई “सम्बन्धित प्रमाण दबाउने प्रणालीगत संस्कार” अपनाएको भन्दै आलोचना गरे। यो प्रक्रियाले गूगललाई अझ विवादास्पद बनाएको छ। गुगलको कानूनी रणनीति र प्रमाण व्यवस्थापनमा केही विवादास्पद घटनाहरू उल्लेखनीय छन् ।

‘फेक प्रिभिलेज’ एपिक केसमा पत्ता लागेको एउटा सन्देशमा गूगलका वकिलले वकिलहरूलाई ईमेलहरूमा जोड्ने अभ्यासलाई ‘फेक प्रिभिलेज’ भनेको उल्लेख भएको थियो।
कर्मचारीको जिम्मेवारीस् गूगलले कानूनी रूपमा महत्त्वपूर्ण सन्देशहरूको व्यवस्थापनको जिम्मेवारी कर्मचारीहरूमाथि छोडेको देखिएको छ। न्यायाधीश अमित पी। मेहताले यो प्रक्रिया जोखिमपूर्ण भएको टिप्पणी गरे।

जज मेहताको टिप्पणीः गूगलले प्रमाणहरू सुरक्षित गर्न कर्मचारीहरूलाई प्रशिक्षित गरे पनि, यसले नियामकहरू र मुद्दामा प्रमाण नरहने सुनिश्चित गर्न अत्यन्तै सावधानी अपनाएको टिप्पणी गरे।
न्यायालयको निर्णयः न्यायाधीश मेहताले २०२३ मा गूगललाई मोनोपोलीको दोषी ठहर गरे।

कुनै रेकर्ड नराख्नका लागि, केही अधिकारीहरूले पुराना प्रविधिहरू प्रयोग गरेको देखियो। उदाहरणका लागि, २०२० को एक च्याटमा गूगलका उपाध्यक्षले ‘हिस्ट्री कसरी अफ गर्ने?’ भन्ने प्रश्न गरेका थिए।

गूगलविरुद्ध हाल जारी अन्य केसहरू, विशेष गरी विज्ञापन प्रविधि क्षेत्रमा मोनोपोलीका आरोप, भविष्यमा थप जटिल हुन सक्छ।
अमेरिकन इकोनोमिक लिबर्टीज प्रोजेक्टलगायतका समूहहरूले केन्ट वाकरजस्ता अधिकारीहरूको अनुसन्धान गर्न आह्वान गरेका छन्। गूगलको प्रमाण व्यवस्थापन प्रक्रियाले उसको कानूनी रणनीतिमा थप प्रश्नहरू उठाएको छ, जुन आगामी मुद्दाहरूमा अझ महत्त्वपूर्ण बन्न सक्छ।
गुगलको ऐतिहासिक रूपले जानकारी व्यवस्थापन र गोपनीयताको अभ्यास धेरै विवादास्पद बनेको छ, विशेष गरी कानूनी मामिलाहरूमा प्रमाण सुरक्षित गर्ने सन्दर्भमा ।

२०२१ मा, गूगलका कर्मचारीहरूले ‘हिस्ट्री अन’ राख्ने अनुमति माग्दा उच्च अधिकारीहरूले अस्वीकार गरेका थिए।
न्याय विभागका वकिल जुलिया टार्भर वुडले गूगलका कर्मचारीहरूले यी च्याटहरूलाई ‘वेगास’ भनेर उल्लेख गरेको बताए। यसको अर्थ थियो, ‘वेगासमा जे हुन्छ, वेगासमै रहन्छ।’
नयाँ निर्देशहरू
एफ.टी.सी. र न्याय विभागः २०२४ मा प्रकाशित एक प्रवर्तन नोटमा भनिएको छ कि मेसेजिङ एप्समा गरिएको संचार पनि कानूनी प्रमाणका रूपमा सुरक्षित गरिनु पर्छ।
गूगलको नीति परिवर्तनः २०२३ देखि, च्याट इतिहासको डिफल्ट सेटिङलाई ूसेभू बनाइएको छ।
‘व्हाट्सएप’ मा सर्नुः
नयाँ नियमहरूको घोषणा भएपछि, केही गूगल कर्मचारीहरूले व्हाट्सएप जस्ता सुरक्षित मेसेजिङ एपहरू प्रयोग गरेर जानकारी आदानप्रदान गर्न थाले।

न्याय विभागले दाबी गर्‍यो कि मेट्रियलहरू नष्ट भएकाले महत्त्वपूर्ण प्रमाण अभाव छ। गूगलले भनेको सिथयोः उसले सकेसम्म सबै महत्त्वपूर्ण दस्तावेजहरू सरकारलाई उपलब्ध गराएको दाबी गर्‍यो।
पुरानो बानी परिवर्तन गर्न गाह्रो हुने देखिन्छ, तर नीति परिवर्तनले भविष्यमा प्रमाणहरूसँग सम्बन्धित कानूनी मुद्दाहरूमा गूगललाई थप उत्तरदायी बनाउनेछ।

२० नोभेम्बर २०२४, न्यूयोर्क टाइम्सबाट