काठमडौ १६ माघ । एआई क्षेत्र तीव्र गतिमा परिवर्तन भइरहेको छ भन्ने कुरा सामान्य भनाइजस्तो भइसक्यो। तर पछिल्ला दिनहरूमा, एआई अनुसन्धानको अग्रभागमा रहेका मानिसहरूलाई समेत एक चिनियाँ कम्पनीले अचम्ममा पारेको छ।
गत साता, एआई कम्पनी डिपसीक ले आफ्नो आर१ लजिक मोडल सार्वजनिक गरेको छ। यो मोडल, गणित र कोडिङसहितका विभिन्न तार्किक कार्यहरूमा, ओपनएआईको ओ१ को बराबरीमै छ, र च्याटजीपीटी मोडलभन्दा निकै उत्कृष्ट छ। यसलाई सञ्चालन गर्ने लागत पनि निकै कम छ—ओपनएआईले लिने शुल्कको मात्र २ प्रतिशत ।
सोमबार, डिपसीकले जनस प्रो (व्बलगक एचय) नामक मोडल सार्वजनिक ग¥यो। यो मोडल, जुन तपाईंको ल्यापटपमा चलाउन सकिने गरी सानो छ, कृत्रिम छवि उत्पादन गर्न सक्षम छ। कम्पनीका अनुसार यसले ओपनएआईको डाल–ई ३ (म्ब्ीी·भ्० भन्दा उत्कृष्ट इमेज सिर्जना गर्दछ। डिपसीकको एआई विकासको तीव्रता विश्वभर ध्यान केन्द्रित गराइरहेको छ।
खुला स्रोतको नेतृत्वमा चीन
डिपसीकको सबै मोडलहरू ओपन–सोर्स हुन्—यसको अर्थ ती मोडलहरूको ’वट्स’ सार्वजनिक छन्, जसलाई कुनै पनि व्यक्तिले पुनः निर्माण गर्न र आफ्नो आवश्यकता अनुसार विकास गर्न सक्नेछन्।
यो एउटा अनौठो समय हो, जब एक चिनियाँ कम्पनी खुला स्रोतको नेतृत्वकर्ता बनेको छ, जबकि अधिकांश अमेरिकी कम्पनीहरूले (मेटाबाहेक) आफ्ना प्रविधिहरू कडा रूपमा गोप्य राख्ने नीति अपनाएका छन्। वास्तवमा, यो चिनियाँ एआई कम्पनीहरूको बढ्दो प्रवृत्ति हो—स्टार्टअपहरू, जस्तै मिनिम्याक्स, देखि अलीबाबा जस्ता ठूला कम्पनीहरूले डेभ्लपरहरूलाई आफ्ना मोडलहरूमा निःशुल्क पहुँच दिंदै आएका छन् ।
हालसम्म, ओपनएआईको ओ३ र एन्थ्रोपिकको क्लाउड ३ ओपस जस्ता बन्द स्रोतका मोडलहरू उद्योगका मानक मानिन्थे। ती प्राविधिक रूपमा सबैभन्दा अगाडि र अमेरिकामा निर्माण भएका थिए। तर डिपसीकको आर१ र जनस प्रो ले प्रविधिक प्रभुत्वको लहर कसरी छिट्टै परिवर्तन हुन सक्छ भन्ने देखाएको छ ।
यी मोडलहरूको परिचयले सेयर बजारलाई हल्लाइदिएको छ, र अमेरिकी प्रविधि कम्पनीहरूको सेयर मूल्य घटाएको छ। अब शक्ति सन्तुलन दुई प्रमुख अक्षहरूमा परिवर्तन हुँदै गएको देखिन्छः
१) अमेरिका र चीनबीच,
२) बन्द स्रोत र खुला स्रोतका मोडलहरूबीच।
सोमबार, चिनियाँ कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) कम्पनी डीपसीकद्वारा विकसित एक शक्तिशाली ठूलो भाषा मोडेलको खबरले अमेरिकी नास्डाक १०० इन्डेक्सबाट एकै दिनमा १ ट्रिलियन डलर घाटा भएको समाचारले खलबली मच्चाएको छ । एआई भविष्यमा प्रमुख आर्थिक क्षेत्र बन्ने विश्वासले बजारलाई अघि बढाइरहेकै समयमा आएको यो घटना महत्वपूर्ण हो।
चिप उत्पादक एनभिडियाले सबैभन्दा ठूलो घाटा बेहोरेको छ। यसले सोमबार मात्र ६०० अर्ब डलर मूल्य गुमायो। रिपोर्टअनुसार, डीपसीकको मोडेल एनभिडियाका सस्ता र पुराना चिपहरूमा प्रशिक्षण गरिएको थियो, जुन चीनमा प्रतिबन्धित अत्याधुनिक चिपहरू नभई पुराना संस्करण थिए ।
तर, केही अमेरिकी मिडियाले डीपसीकको विकास लागत मात्र ५.५ मिलियन डलर रहेको दाबी गरिरहेका छन्, जुन बढाइचढाइ जस्तो रहेको भन्दै प्रश्नको घेरामा राखिएको छ । कम्पनीको आफ्नै स्पष्टीकरण अनुसार, त्यो लागत केवल अन्तिम प्रशिक्षण चरणको थियो, जसमा अनुसन्धान, उपकरण, तलब, र अन्य खर्चहरू समावेश थिएनन्।
अमेरिकी नीतिहरूमा असर
डीपसीकको सफलताको कारण चिप प्रतिबन्धहरू असफल भएको भनेर निष्कर्ष निकाल्न थालिए पनि ट्रम्प प्रशासनले अहिले नै त्यो निष्कर्षमा पुग्नु हतार हुने टिप्पणी गरेको छ। डीपसीकले एनभिडियाको एच८०० चिप प्रयोग ग¥यो, जुन अमेरिकी प्रतिबन्धहरू पार गर्न डिजाइन गरिएको थियो। अमेरिकी सरकारले २०२३ को अन्त्यमा मात्र नयाँ प्रतिबन्धहरू लागू गरेको थियो, जुन डीपसीकको मोडेलमा प्रभाव पार्न ढिलो भइसकेको थियो।
डीपसीक चीनमा व्यापक सेन्सरशिप अन्तर्गत सञ्चालन हुन्छ। अहिले नै मोडेलले केही उत्तर दिन थाल्छ र सेन्सरशिपका कारण रोकिन्छ, विशेष गरी १९८९ को तियानआनमेन घटना जस्ता संवेदनशील विषय असमर्थ रहेको जबाफ विश्वभरिक सञ्चारमाध्यमको मुख्य समाचार बनेको छ ।
तर, अमेरिकी एआई उद्योगमा डीपसीकको प्रभाव असाधारण छ। बजारहरू मुख्य रूपमा विभिन्न कथाहरूमा भर पर्छन्। एआईको आकार्षक विकासलाई अघि बढाउने दुई वटा कथाहरू रहेको फरेन पोलिसीले उल्लेख गरेको छ ।
१. एआईले अर्थतन्त्रलाई आमूल परिवर्तन गर्नेछ।
२. एआई विकासका लागि ठूला लगानी आवश्यक पर्छ, जसले साना प्रतिस्पर्धीहरूलाई पछाडि पार्छ।
डीपसीकले अमेरिकी बजारको दोस्रो कथामा धक्का पु¥याएको छ।
अमेरिकी प्रतिक्रिया र ‘नयाँ अन्तरिक्ष प्रतिस्पर्धा’
अब, अमेरिकी प्रविधि प्रवद्र्धकहरूलाई लगानीकर्ताहरूलाई फकाउन नयाँ कथा आवश्यक परेको छ। उनीहरू यसलाई ‘संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनबीचको नयाँ अन्तरिक्ष प्रतिस्पर्धा’ बनाउने प्रयास गर्दैछन्। अमेरिकी सिनेटर चक सुमरले यसलाई ‘स्पुतनिक क्षण’ भएको टिप्पणी गरेका छन् ।
राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले पनि यस्तै भावना व्यक्त गर्दै अमेरिकी एआई कम्पनीहरूलाई ‘लेजर फोकस्ड’ बनाउने कुरा उठाएका छन्। गत हप्ता उनले ५०० अर्ब डलरको ‘स्टारगेट प्रोजेक्ट’ को उद्घान गरेका थिए । अमेरिकी विज्ञहरुका अनुसार ट्रम्पका नीतिहरूले वैज्ञानिक कोषलाई कमजोर बनाउँदै आएका छन्।
तर, समस्या के छ भने डीपसीकको सफलताको पछाडि चिनियाँ सरकारको ठूलो भूमिका छैन। यद्यपि चीन सरकारले एआई क्षेत्रलाई १ ट्रिलियन युआन लगानी गर्ने वाचा गरेको छ, डीपसीक आफैं हेज फन्ड म्यानेजर लिआङ वेन्फेङले खुला स्रोतको रूपमा स्थापना गरेका थिए । यो न सरकारी नियन्त्रणभन्दा बाहिर कम्पनी हो ।
अब भने, डीपसीकको सफलतासँगै चीन सरकारले यसमा हस्तक्षेप गर्ने सम्भावना बढेको पश्चिमा मिडियाहरुको विश्लेष्ण शुरु भएको छ। लिआङले गत हप्ता प्रधानमन्त्री ली छियाङसँग भेट गरेको घटनालाई उल्लेख गर्दै अमेरिकी विदेशनीति विज्ञहरुले चीन सरकारले सफल कम्पनीहरूलाई ‘राष्ट्रिय च्याम्पियन’ बनाउने इतिहास रहेको तर्फ ध्यानाकर्षण गराएका छन् । अब चिनिया सरकारले डीपसीकलाई थप स्रोत र समर्थन गर्ने निश्चित जस्तै छ ।
तर, डीपसीकको सफलताले सरकारले ठूलो लगानी गर्नुपर्ने संकेत गर्दैन। यसले एआई प्रविधिमा प्रविधिगत नवीनता नै निर्णायक तत्व हुन सक्छ, जसले साना कम्पनीहरूलाई समेत अगाडि बढ्न मद्दत गर्न सक्छ ।
डीपसीक ल्याएको नयाँ कृत्रिम बुद्धिमत्तामा हलचल
चिनियाँ स्टार्टअपले निर्माण गरेको यो एपको नाम डिपसिक हो, जसले गत हप्ता संयुक्त राज्य अमेरिकाको एप्पल एप स्टोरमा शीर्ष स्थानमा पुगेर ठूलो चर्चा पाएको छ। केही विज्ञहरूका अनुसार, डीपसीकको सफलताले र गत साता प्रकाशित प्राविधिक लेखले संकेत गरे अनुसार चिनियाँ एआई विकासकर्ताहरूले महँगो र उच्च–स्तरीय हार्डवेयरको कम पहुँच हुँदासमेत अमेरिकी प्रतिस्पर्धीहरूसँग बराबरी गर्न सक्छन्।
डीपसीक के हो?
डीपसीक २०२३ मा स्थापित चिनियाँ कृत्रिम बुद्धिमत्ता स्टार्टअप हो, यसको स्थापना लियाङ वेनफेङ ले गरेका हुन्। उनी हेज फन्ड हाई–फ्लायर का सह–संस्थापक पनि हुन् । यसले बजारका उतारचढावलाई पूर्वानुमान गर्न एआई एल्गोरिदम प्रयोग गर्दछ।
डीपसीकले दाबी गरेअनुसार यसको एआई सफ्टवेयरले विभिन्न कार्यहरूमा अमेरिकी प्रविधि दिग्गजहरू ओपनएआइ र गुगल का उत्पादनहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छ, त्यो पनि तुलनात्मक रूपमा कम लागतमा।
डीपसीकको लोकप्रियता
यस महिना सार्वजनिक गरिएको डीपसीकको एआई सहायक एपले छोटो समयमै अमेरिका र अन्य देशहरूमा एप्पल एप स्टोरको शीर्ष स्थानमा आफ्नो स्थान बनाएको छ।
डीपसीकको बढ्दो लोकप्रियताले सोमबार प्रविधि कम्पनीहरूको शेयर बजारमा गिरावट ल्यायो। प्रमुख एआई चिप निर्माता एनभिडिया को शेयर मूल्य लगभग १७ प्रतिशतले घट्यो, यद्यपि कम्पनी अझै विश्वको तेस्रो मूल्यवान कम्पनीको रूपमा रहेको छ।
प्राविधिक विशेषता
गत हप्ता डीपसीकले यसको एपमा आधारित एआई मोडल डिपसिक–आर१ को प्राविधिक संरचना सार्वजनिक ग¥यो। यसले सामान्यतया अत्याधुनिक एआई परियोजनाहरूमा आवश्यक हुने महँगो र उच्चस्तरीय कम्प्युटर चिपहरूको तुलनामा कम लागतमा निर्माण र सञ्चालन हुने दाबी गरेको छ।
प्रभाव र राजनीतिक परिप्रेक्ष्य
डीपसीकको यस सफलताले अमेरिकी एआई कम्पनी र नीतिनिर्माताहरूको मुख्य मान्यतालाई चुनौती दिएको छ। धेरैले ठान्थे कि उत्कृष्ट एआई निर्माण गर्न अत्यन्त महँगो र उन्नत सेमिकन्डक्टरको आवश्यकता पर्छ। यही सोचका आधारमा बाइडेन प्रशासनले शक्तिशाली एआई चिप्स चीनलाई निर्यात गर्न रोक लगाएको थियो, जसको उद्देश्य देशको प्रविधि उद्योगलाई ढिला गराउनु थियो। डीपसीकको यो प्रगतिले प्राविधिक प्रतिस्पर्धामा नयाँ सम्भावनाहरू ल्याएको छ।
डीपसीक कसरी काम गर्छ?
डीपसीकको इन्टरफेस प्रतिस्पर्धीहरू जस्तै च्याटजिपिटी सँग मिल्दोजुल्दो छ। यसले तपाईंलाई कुनै पनि प्रश्न सोध्न वा अनुरोध गर्न अनुमति दिन्छ र त्यसपछि कुराकानीको शैलीमा उत्तर दिन्छ। यद्यपि, यसले अहिलेसम्म चित्र उत्पन्न गर्न सकेको छैन ।
यो एप अहिले आएओएस र उन्ड्रोइड उपकरणहरूमा निःशुल्क उपलब्ध छ। जसले पनि यसलाई परीक्षण गर्न चाहन्छन्, तिनीहरूले प्रयास गर्न सक्छन्। तर, नयाँ साइन–अपहरूमा केही सीमितता लगाइएको छ।
अन्य एआई मोडेलहरूको जस्तै, डीपसीक एपलाई चलाउने मोडेलले ठूलो मात्रामा डेटा प्रशोधन र छानबिन गरेर ढाँचाहरू पहिचान गर्ने, पूर्वानुमान गर्ने र समस्याहरू समाधान गर्ने क्षमता राख्छ। यो मोडेल गत जुलाईसम्मको डेटामा प्रशिक्षित छ, त्यसैले यो पछिल्लो घटनाहरूका बारेमा जानकार छैन। तर, खोजी विकल्पले अझ हालको जानकारी र शीर्षकहरू स्क्यान गर्न सक्छ।
के यो सुरक्षित छ?
अन्य एप्सझैं, डिपसिक ले पनि तपाईंको व्यक्तिगत जानकारी संकलन र भण्डारण गर्न सक्छ, जसमा तपाईंले गरेको संवादहरू र तपाईंको उपकरण तथा इन्टरनेट जडानसम्बन्धी प्राविधिक जानकारी समावेश हुन्छ। यी डेटा चिनियाँ सरकारको पहुँचमा पर्न सक्ने सम्भावना छ, किनकि सरकारसँग कम्पनीहरूमा हस्तक्षेप गर्ने व्यापक अधिकारहरू छन्।
यो एपले चीनको कडा इन्टरनेट नियन्त्रणसँग मेल खाने गरी केही जानकारीलाई सेन्सर गरेको देखिन्छ, जस्तै सन् १९८९ को तियानआनमेन स्क्वायर प्रदर्शनको उल्लेख । तर, डिपसिक ले आफ्नो एआई मोडेलको संस्करण बाहिरी विकासकर्ताहरूलाई प्रयोग र परिमार्जन गर्न उपलब्ध गराएको छ। यसले स्थानीय रूपमा पर्याप्त शक्तिशाली उपकरणमा मोडेल चलाएर यसलाई थप सुरक्षित र कम प्रतिबन्धित बनाउन सक्ने सम्भावना खोल्छ।
डीपसीकले यो कसरी सम्भव बनायो?
डिपसिक ले तुलनात्मक रूपमा कम शक्तिशाली चिपहरू प्रयोग गरेर आफ्नो प्रविधि विकास गरेको दाबी गरेको छ। यो चीनको सरकार र प्रविधि उद्योगका लागि महत्वपूर्ण समाचार हुन सक्छ, किनकि अमेरिकी नीतिनिर्माताहरूले चीनको एआई विकासलाई सीमित गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्।
पछिल्ला वर्षहरूमा बाइडेन प्रशासनले अत्याधुनिक चिप्स, जस्तै सेमिकन्डक्टर र जीपीयूहरु (ग्राफिक्स प्रोसेसिंग युनिट्स) को निर्यातमा व्यापक प्रतिबन्ध लगाएको छ। यस कदमले चीनको एआई विकासलाई सुस्त बनाउने र अमेरिकी कम्पनीहरूको अग्रता कायम राख्ने उद्देश्य राखेको छ। यद्यपि, चीनले यसलाई आफ्नो विकास रोक्न खोजेको आरोप लगाएको छ।
गत महिना प्रकाशित एक लेखमा डिपसिक ले आफ्नो एआई मोडेल एनभिडिया का २००० एच८०० चिप्स र करिब ४५.६ मिलियन लगानीमा प्रशिक्षित गरेको दावी गरेको छ । यी चिप्स एनभिडिया का उच्चस्तरीय एच१०० जिपियुहरु को कम शक्तिशाली संस्करण हुन्, र दुवै चिप्स हाल अमेरिकी निर्यात प्रतिबन्ध अन्तर्गत परेका छन्।
अमेरिकी एआई कम्पनीहरूले आफ्ना एआई कार्यक्रम बनाउन र सञ्चालन गर्न नवीनतम एनभिडिया चिप्स खरिद गर्न अर्बौं खर्च गरेका छन्।
पछिल्लो हप्ता सिलिकन भ्यालीका लगानीकर्ता मार्क एन्डर्सनले एक्समा पोस्ट गर्दै डिपसिक लाई “मैले देखेका सबैभन्दा अद्भुत र प्रभावशाली उपलब्धिहरू मध्ये एक” भनेका छन् ।
डीपसीकलाई च्याटजिपीटी भन्दा फरक केले बनाउँछ?
डिपसिक का क्षमता च्याटजिपीटी र गुगलको जेमिनी, मेटाको एलएलएएमए, र एन्थ्रोपिकको क्लाउड जस्ता अन्य एआई मोडेलहरूसँग मिल्दोजुल्दो छ। तर, डिपसिक का अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार, तिनीहरूले आफ्नो मोडेलको प्रारम्भिक प्रशिक्षण र विकासलाई धेरै प्रभावकारी बनाउने प्रविधिहरू विकास गरेका छन्।
यद्यपि तिनीहरूले वर्णन गरेका केही विचार एआई दुनियाँका लागि नयाँ होइनन्, कम्पनीले ती विचारहरूलाई सफलतापूर्वक लागू गर्न सकेको दाबी गरेको छ।
डिपसिक ले आफ्ना एआई मोडेलहरूलाई निःशुल्क डाउनलोड र परिमार्जनका लागि उपलब्ध गराएको छ। यो रणनीति मेटाले आफ्ना एलएलएएमए मोडेलहरूका लागि पनि अपनाएको छ। यसको अर्थ, अन्य कम्पनीहरूले डिपसिक को प्रविधि प्रयोग गरी आफ्ना एआई उत्पादनहरू सुधार गर्न सक्छन्।
तर ओपनएआईले आफ्नो च्याटजिपीटी प्रविधिलाई मात्र सीमित राख्दै, व्यवसायहरूलाई एआई सेवा बेच्ने रणनीति अपनाएको छ।
बजार र सिलिकन भ्यालीले डिपसिकप्रतिको प्रतिक्रिया
पछिल्ला दुई वर्षमा एआईसँग सम्बन्धित स्टकहरूको मूल्य उच्च बिन्दुमा पुगेको छ। डिपसिक को नयाँ खुलासाले केही लगानीकर्ताहरूलाई शङ्का गर्न प्रेरित गरेको छ – के एआई कार्यक्रमहरू अधिक प्रभावकारी भएमा एनभिडिया जस्ता चिप कम्पनीहरूले अझै ठूलो संख्यामा चिप्स बेच्न सक्नेछन् त ?विश्लेषकहरूका अनुसार बजारको प्रतिक्रियाले एआई वरपरको प्रचारले वास्तविक रूपमा मुनाफा कमाउने उत्पादनमा परिणत हुनेछ कि हुनेछैन भन्ने चिन्तालाई झल्काएको छ। प्रमुख प्राविधिक कम्पनीहरूले मुनाफाजनक एआई सेवाहरू सञ्चालन गर्ने आशामा नयाँ डाटा केन्द्रहरूमा अर्बौं खर्च गरेका छन्।
केही एआई नेताहरूले अधिक प्रभावकारी एआई कार्यक्रमहरूले कम्प्युटर चिप्सको महत्त्वलाई घटाउँछ भन्ने विचारलाई अस्वीकार गरेका छन्। एनभिडिया का प्रवक्ता व्यजल च्ष्शशय जोन रिजोले सोमबार डिपसिक लाई “उत्कृष्ट एआई प्रगति“ भनेका छन् र उन्नत एआई मोडेलहरूलाई तैनाथ गर्न कम्पनीका “महत्वपूर्ण संख्यामा चिप्स“ आवश्यक पर्ने बताएका छन् ।
“जसरी एआई थप प्रभावकारी र सुलभ हुँदै गइरहेको छ, यसको प्रयोगमा आकस्मिक वृद्धि हुनेछ, यसलाई एक यस्तो वस्तु बनाउँदै जसको अभाव सहनै सकिँदैन,” माइक्रोसफ्टका सीईओ सत्य नडेलाले आइतबार राति एक्समा पोस्ट गरेका थिए।
केही विश्लेषकहरूले सोमबारको बजारको बिक्रीलाई समयभन्दा अघि गरिएको प्रतिक्रिया भनेका छन्। उनीहरूका अनुसार, हालसम्म अमेरिकी कम्पनीहरूले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) को विकासमा प्रभुत्व जमाउँदै आएका छन्।
डिपसिक ले चीनको एआई क्षमताबारे के देखाउँछ?
चीन सरकारले — आफ्नो अमेरिकी समकक्षझैं — एआईलाई राष्ट्रिय प्राथमिकतामा राखेको छ। चीनले सन् २०३० सम्ममा एआई प्रविधिको विश्व नेताको रूपमा स्थापित हुने लक्ष्य राखेको छ। पछिल्ला दुई वर्षमा अमेरिकी कम्पनीहरूले एआई डेटा केन्द्रहरू र विकासमा अर्बौं डलर लगानी गरेजस्तै, चीनले पनि एआई अनुसन्धान र प्रविधिमा ठूलो लगानी गरेको छ।
चीनले एआईको प्रयोग गरेर अमेरिकी सैन्य र आर्थिक शक्ति बराबर गर्न सक्ने चिन्ताले गर्दा बाइडेन प्रशासनले अमेरिकी चिप कम्पनीहरूलाई उच्च–स्तरीय एआई हार्डवेयर चीनमा निर्यात गर्न रोक लगाएको थियो। तर केही अवस्थामा, चिनियाँ कम्पनीहरूले अन्य देशहरूमार्फत एआई चिप्स किन्न सफल हुँदै आएका छन् ।
जो बाइडेनले राष्ट्रपतिको कार्यकालको अन्तिम हप्तामा एआई चिप्स निर्यातलाई रोक्न थप कडा नियमहरू लागू गरे। यी नियमहरूले संसारका अधिकांश देशहरूमा एआई चिप्सको निर्यात सीमित ग¥यो, चीनमा चिप्स तस्करी रोक्नका लागि।
ह्वाइट हाउसले बाइडेन प्रशासनमाथि चीनलाई एआई प्रविधिमा अमेरिका बराबरको स्तरमा पु¥याएको आरोप लगाएको थियो। यद्यपि ट्रम्पले एआई निर्यातमा अझ कडा नियन्त्रण लगाउने निर्णय लिनेछन् कि लिनेछैनन् भन्ने अझै स्पष्ट छैन।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्