काठमाडौं २६ चैत । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इजरायली प्रधानमन्त्रीसँगको भेटपछि अमेरिकाले आगामी शनिबार इरानसँग ‘प्रत्यक्ष’ वार्तामा संलग्न हुने जानकारी दिएका छन् । ट्रम्पले चेतावनी दिंदै भनेका छन् यदि तेहरानले सम्झौता गर्न असफल भयो भने ऊ ‘ठूलो खतरामा’ पर्नेछ।

दुई देशबीच प्रत्यक्ष वार्ता भयो भने, ट्रम्पले सात वर्षअघि ओबामा–युगको परमाणु सम्झौता त्यागेपछि दुई देशहरू बीचको पहिलो आधिकारिक आमने–सामने वार्ता हुनेछ।
तर यो वार्ता खतरनाक क्षणमा आउनेछ, किनभने इरानले गत अक्टोबरमा इजरायलको सटीक हवाई हमलाहरूका कारण आफ्ना प्रमुख परमाणु स्थलहरू वरपरको हवाई रक्षा गुमाएको न्युयोर्क टाइम्सले उल्लेख गरेको छ। । इरानले अब मध्यपूर्वमा आफ्ना प्रोक्सी बलहरू—हमास, हिजबुल्लाह र हाल सिरियाबाट हटाइएको असद सरकार—माथि इजरायललाई प्रतिशोधको धम्की दिन निर्भर गर्न सक्दैन।

इरानका सर्वोच्च नेता आयतोल्लाह अली खामेनीको आदेशमा, ट्रम्पले अघिल्लो सम्झौताबाट बाहिरिएपछि इरानले अमेरिकी अधिकारीहरूसँग प्रत्यक्ष परमाणु वार्तामा बस्न अस्वीकार गरेको छ।यस्तो बेला हुन लागेको आमने–सामने वार्ता आफैंमा ठूलो प्रगति हुनेछ, तर इरानले आफ्नो सम्पूर्ण परमाणु संरचनालाई भत्काउन सहमत हुने सम्भावना निकै कम छ। इरानले केही हप्ताहरूमा बमको लागि इन्धन बनाउने ‘थ्रेशोल्ड’ क्षमता कायम गरेको छ, र केही महिनाहरूमा पूर्ण हतियार बनाउन सक्ने अनुमान गरिएको छ। । धेरै इरानीहरूले गत वर्ष इजरायलसँग भएको मिसाइल आदान–प्रदानको शृंखलामा देशले आफूलाई रक्षा गर्न नसकेको प्रमाणित भएपछि देशले हतियार बनाउनु पर्ने आवश्यकताको बारेमा खुल्ला रूपमा कुरा गर्न थालेका छन्।

सोमबार संयुक्त राज्यको भ्रमणको क्रममा ट्रम्पको छेउमा बसेका इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले कुनै पनि परिणामस्वरूप सम्झौताले ‘लिबिया मोडल’ भनेर अथ्र्याएको कुरालाई पछ्याउनुपर्ने बताए। इरानले आफ्नो सम्पूर्ण परमाणु संरचना भत्काएर देशबाट बाहिर पठाउनुपर्छ। तर लिबियाको धेरै परमाणु संवर्धन उपकरणहरू २००३ मा संयुक्त राज्यलाई सुम्पिनुअघि कहिल्यै खोलिएको थिएन, इरानको परमाणु संरचना दशकौंदेखि सञ्चालनमा छ, र यो देशभरि फैलिएको छ, जसमध्ये धेरै गहिरो भूमिगत श्रृंखला पनि छ।

नेतन्याहु पत्रकारहरूसँगको लामो प्रश्नोत्तर सत्रमा अचम्म लाग्नगरी रूपमा चुप रहेको टाइम्सले लेखेको छ । नेतान्याहहुको दुई महिना अघिको वाशिंगटन भ्रमणको अवस्था भन्दा पुरै विपरीत थियो। केही परिचयात्मक टिप्पणीपछि, उनी ट्रम्पले युरोपेली राष्ट्रहरूलाई ‘हामीलाई ठगे’ भनेर गाली गर्दा र चीनले मंगलबारसम्म प्रतिशोधी शुल्कको धम्कीलाई उल्टाउने काम नगरेमा थप दण्डात्मक शुल्कको धम्की दिँदाको क्षणसम्म नेतान्याहु धेरै हदसम्म दर्शक बनेको टाइम्सले रोचक तरिकाले उल्लेख गरेको छ।

नेतन्याहुले ट्रम्पबाट इजरायलमाथि लगाइएको १७ प्रतिशत शुल्क हटाउने सार्वजनिक प्रतिबद्धता बिना ओभल अफिस छोडेका थिए । यस्तो प्रतिबद्धता प्राप्त गर्नु उनको यात्राको मुख्य उद्देश्य मध्ये एक थियो, साथै गाजामा हमासविरुद्धको युद्ध र वेस्ट बैंकमा इजरायली सैन्य कारबाहीको लागि थप हतियारहरू सुरक्षित गर्नु थियो । यदि दुई नेताले मुख्य इरानी परमाणु स्थलहरूविरुद्ध इजरायली वा संयुक्त इजरायल–अमेरिकी सैन्य विकल्पहरूबारे छलफल गरेको भएपनि उनीहरूले आफ्नो सार्वजनिक टिप्पणीको क्रममा त्यसको कुनै संकेत दिएनन्।

ट्रम्पले भनेको सबैभन्दा नजिकको कुरा यो थियोः ‘मलाई लाग्छ सबैजना सहमत छन् कि सम्झौता गर्नु स्पष्ट कुरा गर्नुभन्दा राम्रो हुन्छ। र स्पष्ट कुरा म संलग्न हुन चाहन्न, वा स्पष्ट रूपमा इजरायल पनि संलग्न हुन चाहँदैन, यदि उनीहरूले त्यसबाट बच्न सक्छन् भने।’

उनले थपे ‘त्यसैले हामी यो बचाउन सकिन्छ कि भनेर हेर्नेछौं, तर यो धेरै खतरनाक क्षेत्र बन्दैछ, र आशा छ ती वार्ताहरू सफल हुनेछन्।’

अमेरिकासँगको वार्ताको जानकारी राख्ने तीन जना इरानी अधिकारीहरूले बताएको भन्दै टाइम्सले लेखेको छ ट्रम्पले आगामी वार्ताको वर्णन पूर्ण रूपमा सही थिएन। उनीहरूका अनुसार ओमानमा हुने छलफलको इरानको बुझाइ यो थियो कि तिनीहरू अप्रत्यक्ष वार्ताबाट शुरू हुनेछन्, जहाँ प्रत्येक देशका वार्ताकारहरू छुट्टाछुट्टै कोठामा बस्नेछन् र ओमानी कूटनीतिज्ञहरूले सन्देशहरू यताउता लैजानेछन्।

यो व्यवस्था बाइडेन प्रशासनले गरेको अप्रत्यक्ष वार्तासँग मिल्दोजुल्दो हुनेछ, जसमा मध्यस्थकर्ताहरू युरोपेली अधिकारीहरू थिए। तर इरानी अधिकारीहरूले भने अनुसार यदि अप्रत्यक्ष वार्ता राम्रोसँग अघि बढ्यो भने तेहरान संयुक्त राज्यसँग प्रत्यक्ष वार्ताको लागि खुला हुनेछ।

ट्रम्पले केही हदसम्म आफैंले सिर्जना गरेको समस्यालाई समाधान गर्न खोजिरहेका छन्। २०१५ को परमाणु सम्झौताले इरानले आफ्नो ९७ प्रतिशत संवर्धित युरेनियम देशबाट बाहिर पठायो, देशमा थोरै मात्रा छोड्यो, र परमाणु इन्धन उत्पादन गर्न आवश्यक उपकरणहरू राख्यो। राष्ट्रपति बराक ओबामाले र उनका शीर्ष सहयोगीहरूले त्यतिबेला भनेका थिए कि यो सम्झौता उनीहरूले निकाल्न सक्ने उत्कृष्ट नतिजा थियो। तर यसले इरानलाई उपकरण र परमाणु ज्ञानको साथ छोड्दा ट्रम्पले सम्झौताबाट बाहिरिएपछि पुनर्निर्माण गर्न सक्थे, र आज उससँग छ वटा परमाणु हतियार उत्पादन गर्न पर्याप्त इन्धन छ, अपेक्षाकृत छोटो समयमा।