काठमाडौं २८ चैत । एबीसी टिप्पणीः चीनले ट्रम्प प्रशासनको कर वृद्धिको जवाफमा अमेरिकी सामानहरूमाथिको शुल्क ८४ प्रतिशतमा पु¥यायो—यो पहिलेको ३४ प्रतिशतबाट गरिएको नाटकीय वृद्धि हो। यो कदम अमेरिकाले आफ्नै व्यापक वृद्धि लागू गरेको केही घण्टापछि आएको थियो, जसले चिनियाँ आयातमा कुल कर १०० प्रतिशतभन्दा माथि पु¥यायो, र अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले १२५ प्रतिशत करको घोषणा गरे। बेइजिङका लागि, राजनीतिक सन्देश स्पष्ट छः संयुक्त राज्यले व्यापारलाई आर्थिक तर्कभन्दा बाहिर हतियार बनाइरहेको छ।
चीनको तत्काल प्रतिक्रिया ट्रम्पको धम्कीलाई दृढ संकल्प र प्रतिशोधी करहरूसँग सामना गर्नुमा केन्द्रित छः आधिकारिक वक्तव्य र सरकारी मिडिया सम्पादकीयहरूले देशसँग “पर्याप्त उपकरणहरू“ र “पूर्ण आत्मविश्वास“ रहेको दाबी गरेका छन् । तर यो प्रवृत्ति—भावनात्मक रूपमा सन्तुष्टिदायी भए पनि—रणनीतिक गल्ती हुनसक्छ।
अमेरिका–चीन भन्सार व्याख्याः ट्रम्पले अमेरिका र विश्वका अधिकांश देशहरूबीचको अभूतपूर्व व्यापार युद्धलाई अब अमेरिका र चीनबीचको टकरावमा केन्द्रित गर्ने प्रयास गरेका छन्। यो सायद शुरूदेखि नै यही कुराको बारेमा उनले सोचिरहेका थिए ।
ट्रम्प भन्सार
यो घटना चीनले अमेरिकाको बढ्दो प्रतिशोधी भन्सारको जवाफमा आफ्नै प्रतिशोधी भन्सार लगाएको केही घण्टापछि देखिएको हो, अमेरिकाले बेइजिंगले ट्रम्पको अप्रिल २ को पारस्परिक भन्सारको जवाफमा लगाएको प्रतिशोधी भन्सार फिर्ता नलिएपछि अमेरिका थप आक्रोशित भएको छ ।
अमेरिकी व्यापार प्रतिनिधि जेमिसन ग्रीरले अमेरिकी कांग्रेसमा वाशिंगटनको पारस्परिक भन्सारको दृढतापूर्वक बचाउ गरिरहेका बेला राष्ट्रपति ट्रम्पले अप्रत्याशित रूपमा अधिकांश देशहरूका लागि ९०–दिनको पारस्परिक भन्सार स्थगनको घोषणा सामाजिक सञ्जाल पोस्टमार्फत सार्वजनिक गरेका थिए ।
यो पोस्टले अमेरिकी प्रतिनिधि स्टीभन हर्सफोर्ड, नेभाडाका डेमोक्र्याट, र अमेरिकाको शीर्ष व्यापार प्रतिनिधि ग्रीरबीच वाकयुद्ध शुरू गारएको थियो । प्रतिनिधि हर्सफोर्डले हाउस फ्लोरमा ग्रीरमाथि आक्रमण गर्दै उनलाई यो तथ्यको बारेमा केही पनि थाहा नभएको भनिरहेका थिए । उनका मालिकले उनको खुट्टामुनिबाट गलैंचा तानीरहेका बेला पनि ग्रिर त्यहाँ बसेर असमर्थनीय कुराको बचाउ गरिरहेका थिए।
विडम्बनापूर्ण कुरा, यो ९०–दिनको रोक ठ्याक्कै त्यही हो जुन ह्वाइट हाउसका एक प्रतिनिधिले केही दिनअघि संकेत गरेका थिए, जसले बजारहरूलाई क्षणिक रूपमा उचाल्यो, तर ट्रम्प प्रशासनले तुरुन्तै यसलाई “नक्कली समाचार“ भनेर खारेज ग¥यो।
ट्रम्पले भारत सहित अधिकांश राष्ट्रहरूमा ९० दिनका लागि भन्सार शुल्क स्थगन गरेका छन् । तर उनले चिनियाँ आयातमा कर १२५ प्रतिशतसम्म र शुक्रबार विहान आइपुग्दा १४८ प्रशितसम्मबढाएका छन्। अमेरिकी अर्थमन्त्री सचिव स्कट बेसेन्टले छिमेकी भारतलाई भने कर “वृद्धि गर्नुभन्दा टेबलमा बस्न इच्छुक“ मध्ये एक देशको रूपमा चिनाएका थिए । यो विश्वव्यापी बजार पुनरुत्थानको बीचमा भइरहेको छ । एक हप्ताको मन्दीपछि, मुख्य रूपमा राहतको रूपमा, ट्रम्पले अमेरिका र विश्वका अधिकांश देशहरूबीचको अभूतपूर्व व्यापार युद्धलाई अब अमेरिका र चीनबीचको टकरावमा संकुचित गर्ने तहमा ल्याउने प्रयास गरेका छन् । यो सायद शुरूदेखि नै यही कुराको बारेमा उनले सोचरिहेका थिए ।
आधारभूत भन्सार

अमेरिकाले पछि ९० दिनका लागि स्थगन गरेको भनेको ट्रम्पले गत बुधबार लगाएका देश–दर–देश फरक पारस्परिक भन्सारहरू मात्र हुन्। यस अघिको १० प्रतिशत भन्सार दर अधिकांश राष्ट्रहरूका लागि आधारभूत दरका रुपमा रहनेछ । यो अझै कायम छ, र सम्भवतः रहनेछ।
यी सबै भन्सारका उद्देश्यहरू, परिवर्तनशील छन् राष्ट्रिय सुरक्षा चासोहरू (फेन्टानिल र आप्रवासी प्रवाह) बाट शुरू भएर, व्यापार घाटा सन्तुलन गर्न आवश्यकताको परिमार्जित कथासम्म, र अमेरिकालाई व्यापार साझेदारहरूले “ठगिएको“ रोक्ने भन्ने कथासम्म फैलिएका छन् ।
ट्रम्पको भन्सार आक्रमणको उद्देश्य
ट्रम्प स्पष्ट रूपमा विश्व असन्तुलन वा विश्व आर्थिक व्यवस्थाको दिगोपनको बारेमा चिन्तित छैनन्। उनी व्यापार सन्तुलनलाई व्यापार सम्झौताको रूपमा सोच्छन्। व्यापार अधिशेष भएको देश विजेता हो भन्ने उनले ठान्दै आएका छन् ।
आम रूपमा आफ्ना विचारहरूमा अस्थिर रहेका व्यक्तिका लागि, भन्सार एउटा यस्तो मुद्दा हो जहाँ ट्रम्प असामान्य रूपमा सुसंगत देखिन्छन्। १९८७ मा, उनले सार्वजनिक पदका लागि कुनै उम्मेदवारीको नराखेके बेला ट्रम्पले जापानले अमेरिकाको “फाइदा उठाइरहेको“ चेतावनी दिँदै पूर्ण–पृष्ठको अखबार विज्ञापन छपाएका थिए । उतिबेलै उनले दुई देशहरूबीचको ठूलो व्यापार घाटालाई औंल्याउँदै अमेरिका ठगिएको भनेका थिए । ट्रम्पसँग अन्य धेरै चीजहरू जस्तै, यो मूल रूपमा व्यक्तिगत मुद्दा थियो, जुन सम्भवतः यो तथ्यबाट उत्पन्न भएको थियो कि रियल इस्टेट डेभलपरले, यी विज्ञापनहरूको केही दिनअघि, न्यूयोर्कमा एक भव्य पियानोको लागि जापानी व्यापारिक घरानाका प्रतिनिधिसँगको बोलकबोलमा उनले हारेका थिए। त्यसयता भन्सार शुल्कका बारेमा उनको दृष्टिकोण कायम छ, यद्यपि अमेरिका जस्तो देशले ठूलो स्तरमा भन्सार लगाउनुमा थोरै आर्थिक तर्क भएको धेरैतिरबाट व्यक्त भइरहेको छ ।
ट्रम्पले आफ्नो दोस्रो कार्यकालमा पिटर नाभारो जस्ता व्यापारवादी अर्थशास्त्रीहरूको समूहले घेरिएका छन् । उनी “क्राउचिङ टाइगरः विल देयर बी वार विथ चाइना?“ पुस्तकका लेखक हुन् । नाभारोले भित्रैदेखि विश्वास गर्छन् –घाटाहरू नराम्रा हुन्छन्। उनीहरूले ट्रम्पको मूल दृष्टिकोणलाई अझ कठोर बनाउन भूमिका खेलेका छन्। ट्रम्पको लामो समयदेखिको दृष्टिकोण व्यापारिक घाटाहरूको बारेमा सोच्ने मनोगत तरिकालाई ट्रम्पको वरिपरिका एसम्यानहरुले थप आगो लगाइरहेका छन् । विभिन्न विश्लेषण र प्रवृत्ति अनुसार चीन वा जर्मनीले स्वेच्छाले निर्यात अधिशेष चलाउनबाट कहिल्यै पछि हट्ने छैनन्।
यी देशहरू, जसले ट्रम्पको वाशिंगटन जस्तै, आफ्ना आर्थिक मोडेलहरूलाई व्यापार सन्तुलनको सन्दर्भमा परिभाषित गर्छन्, सायद यसको बचाउमा उनीहरु बढी परिष्कृत छन्। ट्रम्पको दृष्टिकोण भनेको चीन जस्ता देशहरूलाई परिवर्तन गर्न राजनीतिक हथौडा प्रयोग गरेर झुकाउने भन्ने हो । सम्भवत यो असम्भव मध्येको एक शीर्ष अस्त्र हो ।
चीन, कसरी व्यापार गर्छ ?
वाशिंगटन डीसीमा चीनले सस्तो उत्पादनमा धेरै लामो समयसम्म फाइदा उठाएको छ भन्ने विश्वसास छ। १९७० को शुरुआतदेखि कुनै पनि देशले उत्पादन श्रेणीहरूमा यस्तो विश्वव्यापी प्रभुत्व हासिल गरेको छैन। यो अहिले पहिलेभन्दा धेरै महत्वपूर्ण भएको छ । उदाहरणका लागि, १९७० मा विश्वव्यापी व्यापार–जीडीपी अनुपात लगभग २५ प्रतिशत थियो, तर २०२२ सम्ममा यो ६० प्रतिशतभन्दा माथि पुग्यो। कमजोर घरेलु माग, साथै चीन विश्वको प्रमुख निर्माता भएको उत्पादनहरूमा निर्यात–सुविधा नीतिहरूले विश्वव्यापी रूपमा मूल्यहरू घटाएको छ र अन्य राष्ट्रिय उत्पादकहरूलाई व्यवसायबाट बाहिर धकेलेको छ।
यसको फाइदा निरन्तर कम विश्वव्यापी मुद्रास्फीतिको चरण भएको छ, तर चीनले एकैसाथ विश्वव्यापी उत्पादनमा प्रगतिशील कब्जा जमाएको छः एकल देशद्वारा उत्पादनमा यस्तो प्रभुत्व विश्व इतिहासमा केवल दुई पटक मात्र देखिएको छ—औद्योगिक क्रान्तिको शुरुआतमा बेलायतद्वारा, र दोस्रो विश्वयुद्धपछि अमेरिकाद्वारा, रोडियम ग्रुपको अनुसन्धान र नोआ स्मिथको “उत्पादन अब युद्ध हो“ नामक लेखमा उल्लेख गरिएको छ ।
चीनको असाधारण उत्पादन प्रभुत्वलाई विगार्ने कुरा भनेको चीनमा घरेलु मागको निरन्तर कमी हो। यो पनि चीनको कम मूल्य–वृद्धि उत्पादित सामानहरूमा आफ्नो पहिलेकै विशेषज्ञता छोड्न अनिच्छुकताको समस्याबाट सिर्जना भएको हो । यसले आयातित सामानहरूको लागि चिनियाँ मागमा कमजोरी निम्त्यायो, जुन बढ्नुपर्ने अपेक्षा गरिएको थियो यदि चीनले कम मूल्य–वृद्धि उत्पादित सामानहरूको उत्पादन छोडेर मूल्य शृंखलामा माथि सरेको भए अलिक फरक हुने विश्लेषण गर्न थालिएको छ। बेइजिंगको निर्यात प्रतिस्पर्धात्मकताभन्दा बढी, कमजोर चिनियाँ आयातले यो निरन्तर असन्तुलनलाई देखाएको छ । ट्रम्पले स्पष्ट रूपमा यो असन्तुलनलाई सम्बोधन गर्न खोजेका छन्। त्यसैले, धेरैले ट्रम्पको समाधानसँग सहमत नहुन सक्छन्, तर उनले समाधान गर्न खोजेको समस्यालाई अमेरिकी र चिनको इश्र्यामा जलेका देशहरुले नजरअन्दाज गर्न गाह्रो छ।

ट्रम्पको भन्सार कारबाही पूर्ण चक्रमा घुमेर बइजिङमाथि केन्द्रित भएको छ । मूल रूपमा लक्षित लक्ष्य—चीन नै हो । यसबीचमा राष्ट्रपति ट्रम्पले राष्ट्रपति सी जिनपिङबाट भन्सार र टिकटकको भविष्य जस्ता गौण मुद्दाहरूमा छलफल गर्न फोनको प्रतीक्षा गरिरहेका थिए। त्यो फोन बेइजिङबाट उनको १०० दिने कार्याकालमा कहिल्यै आएन । तर चिनिया तथा अमेरिकी मिडियाहरुका अनुसार दुई देशका बीचमा निम्न स्तरमा पछाडिको च्यानल वार्ताहरू भने भइहेका छन् ।
अमेरिकी अर्थतन्त्रका संरचनात्मक समस्याहरू

अमेरिकी अर्थतन्त्र व्यापारमा धेरै निर्भर छ, र यो दोस्रो विश्वयुद्ध पछिको युगमा यसको संरचनात्मक निर्माणको हिस्सा हो। किनभने अमेरिकी अर्थतन्त्रले घरेलु रूपमा उत्पादन गर्नेभन्दा बढी सामान उपभोग गर्छ। फलस्वरूप, यसको आयात लगभग सधैं निर्यातभन्दा उच्च हुन्छ, जसले व्यापार घाटाको परिणाम दिन्छ।
जब कुनै देशले घरेलु रूपमा उत्पादन गर्नेभन्दा बढी सामान उपभोग गर्छ, उसले थप सामानहरू अन्य देशहरूबाट आयातमार्फत प्राप्त गर्नुपर्छ भने यस्तो हुनु स्वभाविक हो । त्यसो हुँदा उच्च व्यापार घाटा सही रहनु पर्दछ । अमेरिकाले अन्य देशहरूबाट समानहरु बढी किन्छ र उनीहरूलाई अमेरिकाले बेच्ने सामानका बीचमा ठूलो अन्तर छ ।त्यो अमेरिकी रोजाइहो । खुल्ला बजार अर्थतन्त्रमा अमेकिाले उत्पादित सामानहरुमा चीन लगायतका देशहरुले भन्दा सस्तो उत्पादन गर्न नसक्ने कारणले यो नीति पछ्याएको हो। त्यस सन्दर्भमा, उच्च भन्सारहरू अमेरिकाको लागि आत्मघाती–गोल जस्तै हो । अमेरिकी अर्थतन्त्र वास्तवमा आफ्नो सम्भावित वृद्धि लगभग २ प्रतिशतभन्दा बढी बढिरहेको थियो, बेरोजगारी वास्तवमै कम थियो र मुद्रास्फीति त्यस्तो स्तरमा झरिरहेको थियो जहाँ अमेरिकी फेडरल रिजर्भले ब्याज दरहरू थप घटाउने थियो। भन्सारहरूले अमेरिकामा नीति निर्माताहरूद्वारा प्राप्त यो नरम अवतरणलाई बिगारेको छ, जुन केही समयअघि असम्भव देखिन्थ्यो।
यी १० प्रतिशत विश्वव्यापी भन्सारहरूको प्रभाव भनेको अमेरिकी उपभोक्ताको लागि मूल्यहरू तीव्र रूपमा बढ्नु हो, जसका कारण अमेरिकी उपभोक्ताले आफ्नो खर्च कटौती गर्छन्। यदि भन्सार दृष्टिकोणमा यो उलटपुलट जारी रह्यो भने, लगानीकर्ताहरू चिन्तित हुन्छन् र यी अनिश्चितताहरूका कारण लगानीको गति सुस्त हुन्छ। त्यसैले अमेरिकी अर्थतन्त्रमा समग्र वृद्धि तब घट्छ, जव उच्च मुद्रास्फीति र फेडरल बैंकले चाहेजति ब्याज दरहरू कटौती गर्न सक्दैन। यी सबै कुराहरू अमेरिकी अर्थतन्त्रका लागि घातक हुने अवस्थामा छन् ।

अहिलेको ९०–दिनको पारस्पारिक कर स्थगनले पनि विश्व बजारलाई थप तरल मात्र बनाउने हो ।त्यसपछि के हुन्छ कसैलाई थाहा छैन। जसले अनिश्चितताहरूलाई मात्र बढाउँछ।