अरबपति परोपकारी र भारतीय नेताको सम्बन्धले दुवै व्यक्तिलाई आफ्नो मिशन पूरा गर्न सहयोग गर्छ। तर यसले मोदीको शासनमा अधिकारको क्षयीकरणलाई पनि ढाकाछोप गर्छ।

मार्च १७, २०२५

सेप्टेम्बर २०१९ मा, बिल गेट्सले आफ्नो परोपकारी संगठन, गेट्स फाउन्डेसनको तर्फबाट भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई स्वच्छता सुधारको कामको लागि पुरस्कार प्रदान गरेका थिए।

त्यसपछि ठूलो हंगामा मच्चियो।

तीन नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेताहरूले गेट्सलाई पत्र लेखे, उनीहरुले न्यूयोर्कमा संयुक्त राष्ट्र महासभाको साइडलाइनमा पुरस्कृत भएका मोदीले यो सम्मानको हकदार थिएनन् किनभने उनको शासनमा लोकतन्त्र र मानव अधिकारको क्षयीकरण भएको थियो। ‘यो हामीलाई विशेष रूपमा चिन्ताजनक छ, किनकि तपाईंको फाउन्डेसनको घोषित मिशन जीवन संरक्षण गर्न र असमानतासँग लड्नु हो’ विजेताहरूले लेखेका थिए ।

यो आक्रोशले गेट्स र मोदीलाई रोक्न खासै काम गरेन, जसले विगत एक दशकमा असामान्य रूपमा न्यानो र उच्च–प्रोफाइल सम्बन्ध विकास गरेका छन्।

उनीहरूले धेरै पटक भेटेका छन्, र गेट्सले मोदीको बारेमा केवल प्रशंसा मात्र गरेका छन्। गत वर्ष, राष्ट्रिय चुनावको ठीक अगाडि, गेट्सले प्रधानमन्त्रीसँग लामो समयको टेलिभिजन प्रसारणमा बसेका थिए, जसलाई मोदीले प्राविधिक रूपमा जानकार नेताको छवि चम्काउन प्रयोग गरे।

गेट्स र मोदीको सम्बन्धले, पर्यवेक्षकहरू, फाउन्डेसनका पूर्व कर्मचारीहरू र आलोचकहरूका अनुसार, दुवै व्यक्तिलाई फाइदा भएको छ । गेट्स आगामी हप्तामा भारत भ्रमण गर्न तयार छन्, यो उनको तीन वर्षमा तेस्रो भ्रमण हो, र उनी सरकारी नेताहरू र अरूसँग भारतको नवाचार र प्रगतिबारे छलफल गर्न भेट्नेछन्।

‘यो यात्राले मलाई के काम गरिरहेको छ, के परिवर्तन भइरहेको छ र भारत र फाउन्डेसनको लागि अर्को के छ भनेर हेर्ने अवसर दिनेछ,’ गेट्सले आफ्नो व्यक्तिगत ब्लग गेट्सनोट्समा लेखेका छन् ।

भारत गेट्सको परोपकारी कामको लागि मुख्य देश हो । गेट्स फाउन्डेसनलाई विदेशी दाताहरूद्वारा समर्थित संगठनहरूमाथि कडाइ गरेको सरकारको राम्रो पक्ष देखाउन समेत काम लागेको छ । भारतमा गरिबीमा रहेका ठूलो संख्याको कारण, भारतमा प्रगति बिना वैश्विक विकास लक्ष्यहरू पूरा गर्न सकिँदैन।

राष्ट्रपति ट्रम्पले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई विश्व स्वास्थ्य संगठनबाट फिर्ता लिएर र अमेरिकी सहायता एजेन्सीको कटौती गरेपछि गेट्स फाउन्डेसनको भारतमा निरन्तर पहुँच झनै महत्त्वपूर्ण भएको छ। डब्ल्यूएचओ, जसले भारतमा सार्वजनिक स्वास्थ्य कार्यक्रमहरूलाई समर्थन गर्छ, संयुक्त राज्य अमेरिकाको बहिर्गमनपछि बजेट कटौतीको सामना गरिरहेको छ। वैश्विक सार्वजनिक स्वास्थ्य र विकासमा एक विशाल संस्था, गेट्स फाउन्डेसन डब्ल्यूएचओको शीर्ष दाताहरूमध्ये एक हो।

मोदीको लागि, बिल गेट्सको समर्थन—जो धेरै भारतीयहरूको लागि कम्प्युटर युगको मुख्य अगुवा हुन्—गेट्सको प्राविधिक विरासतलाई मोदी सरकारले समर्थन गरेको डिजिटल अर्थतन्त्रसँग जोड्ने तरिका हो, जुन यसको ‘विकसित भारत’नीतिको एक आधार हो।

गेट्सले गेट्सनोट्समा लेखेका पोस्टहरू र भारतमा फाउन्डेसनको गतिविधिहरूमा प्रत्यक्ष जानकारी भएका दुई पूर्व कर्मचारीहरूका अनुसार, प्रगतिको लागि नवाचारको शक्तिमा गहिरो विश्वास राख्ने गेट्ससँग मोदीको प्रविधिलाई वृद्धिको लागि प्रयोग गर्ने इच्छाले व्यक्तिगत रूपमा संनाद गरेको छ। उनीहरूले व्यावसायिक सम्बन्धलाई जोखिममा नपार्न गुमनाम रहने शर्तमा बोले।

गेट्स फाउन्डेसन र गेट्स भेन्चर्सका प्रतिनिधिहरू, परोपकारीको निजी कार्यालय, ले टिप्पणीको लागि गरिएको अनुरोधको जवाफ दिएनन्। भारतको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले तत्काल कुनै टिप्पणी गरेनन्।

गेट्ससँग मोदीलाई अँगाल्नेमा धेरै साथीहरू छन्, पश्चिमका राजनीतिक र व्यापारिक नेताहरूले भारतलाई उदाउँदो भूराजनीतिक र आर्थिक शक्तिको रूपमा लोभ्याइरहेका छन्। यस्तो गर्दा, धेरैले मोदी सरकारको देशको धर्मनिरपेक्ष आधारमाथिको आक्रमण, भारतको मुस्लिम अल्पसंख्यकको निन्दा र नागरिक समाजको मौनताप्रति आँखा चिम्लिएका छन्।

वैश्विक रूपमा, गेट्सबाट प्राप्त मान्यताले मोदीको हिन्दु राष्ट्रवादी राजनीतिभन्दा उनको विकास कार्यमा ध्यान आकर्षित गर्छ। घरेलु रूपमा, यो सम्बन्धले मोदीको लागि राजनीतिक फाइदा उपन्न गर्न सक्छ।

‘भारतीय मध्यम वर्गको प्रविधि–संचालित खण्डहरू, उनीहरू बिल गेट्सलाई यो प्रतिष्ठित व्यक्तिको रूपमा हुर्केका छन्,’ पी. साइनाथले भने, जो एक कार्यकर्ता र स्वतन्त्र डिजिटल मिडिया आउटलेट, पिपुल्स आर्काइभ अफ रुरल इन्डियाका संस्थापक र सम्पादक हुन्। ‘बिल गेट्ससँग राम्रो सम्बन्धमा रहनुले ती वर्गहरूसँग तपाईंको छविलाई हानि गर्दैन।’